Yapay zekayla yeni erkek düzeni

Google’ın yapay zeka yazılımı Gemini etnik tipoloji ve cinsiyetlere karşı her türlü klişe, önyargı ve ayrımcılıktan arınmış olacak, çeşitlilik yelpazesindeki her renk ve köken hakkıyla yerini alacaktı. Şirket, AI platformunun metinden resme modelini bu iddiayla kullanıma açmıştı. Ancak metinden görsele yaratıcılık denemelerinde sonuç, yanlışlıklar komedyasıydı. Çeşitlilik kaygısı duyarcılığın şirazesini öyle kaydırmıştı ki; tarihte ve güncelde beyaz insanlar neredeyse hiç var olmamıştı. Gemini, Amerika’nın kurucu babaları arasına siyahları serpiştiriyor, Ortaçağ giysileri içinde siyah kadın Papa’lar, Afrika kökenli erkek veya Asyalı kadın görünümünde Nazi askerleri ve her iki cinsiyetten çekik gözlü esmer Vikingleri resmediyordu.

ABD’de sağcı sosyal medya hesaplarından şiddetli tepki yükseldi, çünkü “liberal woke kafanın eseri” Gemini, “beyazları” yok sayarak tarihi çarpıtıyordu. Elon Musk’ın da dahil olduğu bir kitle, beyazlara karşı ayrımcılık yapıldığı iddiasında. Örneğin 1800’li yıllardan Amerikalı senatör resmi talep edilince siyah ve Latin kadınlar, Asyalı ve Amerikan yerlisi erkek görselleri geliyordu. Çeşitlilik mükemmeldi ama tarihe uymuyordu. ABD’de ilk kadın senatör 1922’de seçilmişti ve beyazdı.

Aslında Gemini çeşitlilik komutunun hakkını vermişti. Çünkü metinden resme yapay zeka modelleri Batı merkezli bir dünya yaratıyordu. Stable Diffusion’dan DALL-E’ye bütün programlarda Avrupalılar gelişmiş, Afrikalılar ilkel, liderlerin tamamı erkek, mahkumlar hep siyah, Asyalı kadınlar aşırı cinsellik yüklü, çekici insanlar hep genç, ince yapılı, beyaz ve çoğunlukla kadın oluyordu. Gemini’ın duyarcı çabası yanlış sonuç verince Google özür dileyerek programı kapattı ve yakın zamanda Imagen 3 metinden resme modelini kullanıma açtı.

KADININ ADI YOK

Bu yapay zeka serüvenlerinin tamamı erkek işi. Hatta Gemini’ın ardındaki ekipten iki kişi daha yeni Nobel ödülü aldı. Google’ın yapay zeka birimi DeepMind’ın CEO’su Demis Hassabis ile ekibinden John Jumper Nobel Kimya Ödülü’nü David Baker ile paylaştı. Google ikilisi, Baker’ın protein yapılarını belirlediği yapay zeka modelleriyle ödüle ortak oldu.

John Jumper (solda) ve Demis Hassabis

Nobel Fizik Ödülü’nü ise yapay zekanın babası Geoffrey Hinton aldı. Ancak Hinton insanlığı AI risklerine karşı uyarmak için Google’dan ayrılmış, yapay zeka tehdidini pandemi ve nükleer savaşla bir tutan açık mektuba ilk imzayı atmıştı. İnsanlık için en büyük risklerden biri belki de yapay zeka devriminde kadınların çok az payının olması. Erkeklerin yargı ve stereotip algısıyla öğrenen makinelerin gündelik hayatı, endüstrinin çeşitli sektörleriyle iş piyasasını şekillendirirken kadın dokunuşundan yoksun kalması. Cinsiyetler arası ücret uçurumunu kalıcı kılacak sonuçları olabilir.

Düşünce kuruluşu Interface’in dünya çapında 1.6 milyon iş profili üzerinden yaptığı analize göre yapay zeka branşında derin bir cinsiyet eşitsizliği var. ABD firması Revelio Labs’ın istihdam veri tabanında yer alan 659 milyon kişi arasından yapay zeka, bilgisayar görüşü ve makine öğrenmesi algoritmaları alanında çalışanlar filtrelenmiş; sonuç, AI çalışanlarının sadece yüzde 22’si kadın ve yönetim kademelerindeki temsil gücü çok daha düşük. Analiz raporunda belirtildiği üzere “Yapay zeka erkeklerin erkekler için yarattığı bir dünya.”

Dünyanın yapay zeka metropolleri arasında ABD 442 bin kişiyle birinci sırada. ABD’yi Hindistan (213 bin) ve İngiltere (69 bin) takip ediyor. Kent bazında ise durum değişiyor. Asya’nın Silikon Vadisi namıyla Hindistan’ın Bangalore kenti 58 bin kişiyle liste başında; ardından San Francisco (50 bin) ve San Jose ( 44 bin) geliyor. Interface araştırmasına göre 2015 yılından bu yana AI istihdam havuzu dokuz kat büyümüş, ancak kadınların payı o günden bu yana yerinde sayıyor. Avrupa Birliği ülkeleri arasında Letonya ve Finlandiya yüzde 40’la en yüksek kadın istihdamına sahip ama AB piyasasında önemli rol oynamıyorlar. Araştırma ekibi, “Kadın çalışan sayısının artması halinde yapay zeka modellerinde veri toplama alanındaki falsolar düzeltilip daha iyi sonuçlar elde edilebilir. Çeşitlilik sadece AI modellerini değil toplumları da iyileştirir” diye yazıyor.

Uzmanlar bu konuda tıptan örnekler veriyor. Tıp fakültelerinin kadınlara açıldığı 19’uncu yüzyıl ortalarından sonra bebek ölümlerinde kayda değer düşüş meydana geliyor. Kadınların bakış açısı sayesinde yenidoğan ve annelerin bakımında hijyen unsurunun önemi fark ediliyor. Yapay zekanın gelişiminde de kadın bakış açısı aynı şekilde önemli.

Ayrıca tıptaki ayrımcı veri setlerinin kadın sağlığını nasıl tehlikeye attığı çok sayıda araştırmayla tescillendi. Örneğin ABD’li araştırmacılar, beyaz erkeklerden alınan verilerle eğitilen yapay zekanın kadınlarda ve siyah hastalarda akciğer kanserini tespit etme olasılığının daha düşük olduğunu ortaya çıkardı.

Araştırmalar şunu da gösteriyor: Yapay zeka kullanılan işlerde çalışanlar, kullanmayanlardan daha fazla kazanıyor. Giderek büyüyen yapay zeka sektöründe kadınların payı büyümediği takdirde ekonomik potansiyel de kaçırılacak.