Zamanla oynamayı bırakmanın zamanı

“İleri geri saat uygulaması çocuğu olmayan insanlar tarafından icat edilmiştir…” Tırnak içindeki bu gazete başlığını görünce okumadan edemedim. Kalıcı yaz saati nedeniyle sekiz yıldır devam eden milli şikayet sezonuna girdiğimiz için, bakalım Almanların şikayeti neymiş diyerek Die Welt’teki haberi açtım. Malûm, 27 Ekim Pazara bağlanan gece Avrupa’da kış saatine geçiliyor, zaman bir saat geriye sarılıyor, eski tecrübelerle sabit sabah bir saat geç kalkılmış oluyor vs.

Aslında Avrupa Birliği’nin yaz-kış saatini tartıştığı son altı yıldır yapılan anketlerde Almanlar diğer AB vatandaşlarına göre açık ara “uygulama artık bitsin” diyor. AB Komisyonu yasa tasarısı ve Avrupa Parlamentosu onayına rağmen neden bitemiyor? Cevabı basit: 27 üye ülke yaz saati mi kalıcı olsun, yoksa kış saati mi, o konuda anlaşamıyor.

Şimdi yine değişim vakti geldiği için Almanya’da heyheylenme vakti de gelmiş. Gün ışığından daha fazla yararlanma adına zamanı ileri almanın, metabolizma ve verimlilik üzerindeki olumsuz etkilerinden kalp krizi riski ve trafik kazalarındaki artışa, enerji tasarrufuna katiyen yaramadığı bilgisine kadar bir dizi sakınca tartışılıyor. Bütün medyada yer almakla birlikte Die Welt’in o vurucu cümleyi başlığa çıkardığı haber ise Eğitimciler Sendikası’nın (VBE) yılda iki kez saat değişikliğine itirazıyla ilgili.

Sendikanın Hessen şubesi uygulamaya derhal son verilmesi talebiyle şunu söylüyor: “Saat değişiklikleri organizmaya zarar veriyor, okul çağında çocuğu olan ailelerde strese neden oluyor, akşam çocukları yatırmakta güçlük çekiyorlar. Belli ki bu uygulama çocuğu olmayan insanlar tarafından icat edilmiş. Uygulama bitsin ve standart zamanda, daimi kış saatinde kalınsın. Yaz saati geçerli olduğu takdirde çocuklar karanlıkta okula gitmek zorunda kalacak.” Yani Alman eğitimciler, önümüzdeki 27 Ekim’de son kez kış saatine geçilmesini istiyor.

KIŞ SAATİ TARAFTARI DAHA FAZLA

Türkiye bir saat geri almayı bıraktığı 30 Ekim 2016’dan beri yaz saatinde yaşıyor. Veliler her yıl okulların açılmasıyla birlikte çocukların zifiri karanlıkta yollara dökülmesinden yakınıyor, Google’da her yıl ekim ayı geldiğinde “Kış saatine geçilecek mi?” araması tavan yapıyor ama saatler yerinde duruyor. Bu yıl Milli Eğitim Bakanlığı illere genelge göndererek ilk ders zili saatlerini belirleme yetkisinin valiliklerde olduğunu hatırlattı ve ders saatleri planlanırken gün doğumu ve batımıyla toplumsal koşulların göz önünde bulundurulmasını istedi.

Dünya geneline bakılırsa daha kolayı var; kış saatinde kalmak! Meksika 2022’nin ekim ayında son kez kış saatine geçti. Ukrayna ise önümüzdeki yıl mart ayında saatleri ileri almayıp, daimi kış saatinde kalacak. Rusya da 2011’de yaz saati uygulamasına son vermişti, o tarihten beri Moskova ile Kiev mart ve ekim ayları arasında aynı saat diliminde yer alıyordu.

Alman Uyku Araştırmaları Derneği de kış saatinin korunmasından yana. Gün ışığı ve özellikle güneş ışığının mavi bileşeni, insanın iç saatinin ana ayarlayıcısı olarak uykuda ve uyanık geçen zamanın ritmini belirliyor. Uzmanlara göre bu da en iyi kış saatinde sağlanıyor. Saatin akrebiyle sürekli oynamak insanın biyoritmini bozuyor. Yaz saatine geçildiğinde uykusuzluk riski ortaya çıkıyor, konsantrasyon ve performans kaybının yanı sıra kazalar artıyor, kronik hastalıklarda kötüye gidiş gözleniyor. Özellikle ilk üç günde kalp krizi ve inme riski artıyor, ancak bir hafta sonra organizma yeni ritmine alışıyor.

Dünyadaki mevcut durumda ülkeler yaz saatini ya hiç uygulamıyor veya vazgeçmeye çalışıyor. Bugüne kadar farklı zaman aralıklarında 140 kadar ülkede uygulandı, halen ülkelerin yüzde 40’ında geçerli. Çin, Japonya, Arjantin, Hindistan dahil çok geniş bir coğrafyada saatler değiştirilmiyor.

AVRUPA UFKUNDA UZLAŞMA YOK

AB’deki tartışma ileri saat uygulamasının insan sağlığına zararları ve beklenen enerji tasarrufunu sağlamadığı yönündeki tespitlerle başladı. AB Komisyonu halkın nabzını ölçmek için 2018’de internet üzerinden Avrupa çapında ankete başvurdu. Katılanların yüzde 84’ü zamanın ileri-geri alınmasına karşı çıkıyordu. İşin ilginç yanı, ankete katılan 4.6 milyon AB vatandaşının 3 milyonu Almanya’dandı.

Bu sonuç üzerine dönemin AB Komisyonu Başkanı Jean-Claude Juncker bizzat Alman televizyonunda açıkladı; 2019’da uygulamaya son verilecekti, ancak daimi yaz saati veya daimi kış saati konusunda üye ülkeler arasında uzlaşma sağlanması gerekiyordu. Komisyon yasa tasarısını hazırladı, Avrupa Parlamentosu onayladı ama uygulamaya son verme tarihini 2021’e erteledi. Kuzey-güney ekseninde ülkelerin yaz saatiyle standart zaman tercihleri farklı olunca yasa sürüncemede kaldı. Zaten Almanlar kadar dert eden de yoktu. Geçen yılki YouGov anketine göre her dört kişiden üçü zamanla oynanmasına karşı çıkıyordu, ısrarlıydılar.

Top şimdi liderlerin bir araya geldiği AB Konseyi’nde ama henüz bir pozisyon belirlenmiş değil. Konsey gündemini AB dönem başkanı belirliyor ve halen başkanlığı devam eden Macaristan’ın programında ileri-geri saat uygulaması yer almıyor.

AB’nin yanı sıra 27 Ekim’de kış saatine geçecek İngiltere de Brexit gibi zaman değişikliğinden çıkış yollarını arıyor. Fakat hangi zamanda kalınacak? YouGov anketi halkın ikiye bölündüğünü gösteriyor: İngilizlerin yüzde 46’sı yaz saatini yüzde 42’si ise kış saatini istiyor.

ABD’DE KALICI YAZ SAATİ MÜCADELESİ

ABD’de ise bir grup senatör yaz saatinde kalmak için mücadele ediyor, Avrupa’daki kış saatinin faydaları bu sefer zarar hanesine yazılıyor.

Florida Senatörü Marco Rubio’nun sunduğu Gün Işığını Koruma Yasası (2021) partiler üstü bir iklimde oy birliğiyle Senato’dan geçti. Florida ve diğer 15 eyaletin uyguladığı kalıcı yaz saatinin federal statü kazanması için Temsilciler Meclisi’nde de onaylanması gerekiyordu ama oylanmadı. Nihai onayı alsa Biden’ın imzasıyla tüm eyaletlerde geçerli yasaya dönüşecekti.

Savaş zamanlarından kalma uygulamanın modern çağın insanlarına uymadığını savunan senatörler bilimsel araştırmaları referans gösteriyor: Gün ışığı net görüş sağladığı için geç saatlerde yayalar ve doğal yaşamın hedef olduğu trafik kazaları azalıyor. Kalp krizi ve inme riski de azalıyor. Akşamları gün ışığı sayesinde hırsızlık vakaları yüzde 27 geriliyor. Hatta çocuklarda obezite tehlikesi bile azalıyor. Gün ışığı yetişkinler için daha fazla fiziksel aktivite anlamına geliyor; yaz saatinde yaya etkinliğinde artış yüzde 62’yi buluyor. Saatler geri alındığı zaman ekonomide verimlilik yüzde 5’e varan oranda geriliyor. 2008’deki bir araştırmaya göre yaz saatinde günde yüzde 0.5’lik enerji tasarrufu sağlanıyordu, ancak sonraki araştırmalarda oran daha da düşük çıktı.

Senatör Rubio geçen mart ayında yaz saatine geçilirken yeniden hamlesini yaptı; “Şimdi ileri atılıyoruz, asla geri dönmemeliyiz. Gün Işığını Koruma Yasası, saatleri bir ileri bir geri almaktan ibaret bu aptal uygulamaya son verecektir” dedi. Fakat değişen bir şey yok, ABD 3 Kasım’da bir saat geri giderek kış saatine dönecek. 5 Kasım’da ise seçim var, bakalım Trump da dönecek mi.