Devletler arasında imzalanan hukuki, diplomatik, siyasi, ticari nitelikli antlaşmanın adıdır. İlgili metne muahedename denilir. Devletler arası antlaşmalar için ahidname, musalaha, musalahaname, sulhname, tasdikname, mukavelename kavramları da bazı anlam farklılıkları ile kullanılmıştır. Muahedenameler belirli çalışmalardan, safhalardan geçerek gerçekleşirdi. Bir muahede taraflarca tasdik edilinceye kadar ruhsatname, temessük, tezkire, mazbata, mukavele mazbatası, sınırname, hududname, mübadele, teati senedi, metin tercümeleri, müsveddeler, haritalar hazırlanırdı. Muahadenameler tür olarak padişaha ait belgeler arasında yer alıp diplomatika açısından sıra ile tuğra, padişahın unvanı, muhatap hükümdarın elkabı, hazırlanma sebebi ile maddelerinin yer aldığı nakil ve nihayet maddelerin kabul ve tasdiki ve tarihin bulunduğu hatime rükünlerinden oluşurdu. Taraflarca belirlenen yetkili murahhaslar şartları belirlemek için haftalar, hatta aylar süren müzakereler yaparlardı. Murahhasların kendi hukuk sistemlerini ve değerlerini, devletinin itibarını dikkate alarak yapacağı diplomatik manevraları, bir satranç oyunu gibi iki üç hamle ötesini tahmin etmesi, büyük bir diplomasi mahareti gerektirirdi. Ayrıca muahede metninde yer alan kelime ve kavramların çok dikkatli seçilmesi, bunların ifade şekli de çok önemli idi.
Türk diplomatlarının genel olarak müzakerelerdeki dikkatli ve zeki tavırları yabancı diplomatların hatıratlarında anlatılmaktadır. 1699 Karlofça müzakerelerinde Osmanlı murahhası Rami Mehmed Paşa'nın (ö. 1704) üstünlük tavrı içerisinde olan Avusturya, Rusya, Lehistan ve Venedik murahhasları ile olan görüşmeleri sırasındaki tutumu bu anlamda önemli bir örnektir. Murahhasların hazırlanan temessükleri imzalaması ile taslak metin ortaya çıkar, ancak taraf ülkelerin meclis ve devlet başkanlarının tasdikinden (ratifikasyon) sonra muahede kesinlik kazanırdı. Muahede metinlerinin taraf ülkelerin kendi dillerinde yazıldıktan sonra ayrıca önceleri Latince, sonraları uluslararası diplomasi dili olarak Fransızca hazırlanması genel uygulama idi.
Muahedeler murahhasların imzaladığı tarihi taşır. Yürürlüğe girdiği tarih ise eğer metinde farklı bir not düşülmemişse tasdik tarihini niteler. Osmanlı bürokrasisinde ahidname ve muahedenamelerin hazırlanması, muhafazası Divan-ı Hümayun Beylikçi kalemine ve kalemin amiri olan Beylikçiye ait bir yetki ve görevdi. Muahedenameler genellikle mükemmel ciltli mühür, kozalak, ibrişim kordon gibi hususi semboller içeren defterler halinde hazırlanırdı. Rusya ile ilgili muahedenamelerin rulo halinde hazırlananları bulunmaktadır.
Avrupa ve Asya'daki devletlerle çok yoğun siyasi, ticari, diplomatik münasebetleri olan Osmanlıların bu devletlerle muhtelif zamanlarda ve konularda yapmış olduğu çok sayıdaki muahedeleri için hazırlanmış resmi derleme Muahedat Mecmuası (I-V cilt) adını taşır. Ayrıca başka derlemeler de mevcuttur.
YAZAR
Mehmet İpşirli
