Kamu düzenini sağlamak amacıyla idare tarafından yürütülen faaliyetlerdir. Kolluk faaliyeti kapsamında korunan kamu düzeninin unsurları: Genel güvenlik, genel sağlık, dirlik ve esenliktir. Genel güvenlik ile bireylerin tehlike ve kazalara karşı korunması, can ve mal güvenliklerinin sağlanması amaçlanmaktadır. Genel sağlık, toplumun bulaşıcı ve salgın hastalıklardan korunması ve toplumsal yaşamın sağlıklı bir ortamda sürdürülebilmesi için yürütülen faaliyetlerdir. Dirlik ve esenlik ise toplumun, huzur ve sükununu bozan her türlü kargaşa ve karışıklıktan korunmasıdır. Genel ahlakın, kamu düzeninin unsuru olup olmadığı tartışmalıdır. Kamu düzeni maddi alana ilişkindir ve kamu düzeni somut bir şekilde bozulmadıkça kollukça müdahale edilemez. Bu nedenle genel ahlak ancak kamu düzeni doğrudan, somut bir şekilde bozulmuşsa istisnai olarak kolluk faaliyetine konu olabilir.
Kolluk faaliyeti temel olarak idari kolluk ve adli kolluk olarak ikiye ayrılmaktadır. Önleyici kolluk ya da suç öncesi kolluk olarak da adlandırılan idari kolluk kamu düzeni bozulmadan önce faaliyette bulunurken; bastırıcı kolluk ya da suç sonrası kolluk olarak da adlandırılan adli kolluk kamu düzeni bozulduktan sonra harekete geçmektedir. İdari kolluğun amacı suçun önlenmesi, adli kolluğun amacı ise suçun ortaya çıkarılması ve suçlunun yakalanmasıdır. Fonksiyonlarının farklılığı nedeniyle bu iki kolluk türü farklı hukuk kurallarına tabidir. İdari kolluk faaliyeti İdare Hukuku'na tabidir ve bir uyuşmazlık çıkması halinde görevli yargı düzeni idari yargıdır. Adli kolluk faaliyeti ise adli makamların gözetiminde yürütülür ve bir uyuşmazlık çıkması halinde Ceza Yargılaması Hukuku uygulanacaktır. Her iki kolluk faaliyeti de aynı kolluk görevlileri tarafından yürütülmektedir. Dolayısıyla idari kolluk ve adli kolluk fonksiyonel olarak birbirinden ayrılmış olsalar da organik bakımdan aynıdırlar.
İdari kolluk faaliyeti, genel idari kolluk ve özel idari kolluk olarak ikiye ayrılmaktadır. Genel idari kolluk, kamu düzenini tüm ülke çapında sağlamak amacıyla faaliyette bulunmaktadır. Genel idari kolluk personeli polis, jandarma, çarşı ve mahalle bekçileridir. Genel idari kolluk makamları Cumhurbaşkanı, İçişleri Bakanı, valiler, kaymakamlar, il-ilçe emniyet müdürleri ve mahalli idarelerin organlarıdır. Kolluk makamları, kolluk faaliyetleri konusunda düzenleyici işlem yapabilirler ve karar alabilirler. Özel idari kolluk, hizmet kolluğu olarak da adlandırılmaktadır ve özel kanunların verdiği yetki ile kamu düzeninin klasik unsurlarını aşan amaçlarla faaliyette bulunmaktadır. Örneğin orman kolluğu, gümrük kolluğu, turizm kolluğu alanlarında uzmanlaşmış hizmet kolluklarıdır. 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun kapsamında yürütülen özel kolluk ise özel idari kolluktan farklı olarak özel faaliyet niteliğindedir.
Kolluk faaliyetleri yerine getirilirken izin, bildirim ve yasaklama usulleri uygulanmaktadır. Lisans, ruhsat gibi isimlerle de ifade edilen izin usulünde idare bireylerin faaliyetlerini önceden denetlemekte ve kamu düzeninin sağlanması için aranılan şartların gerçekleşmesi halinde izin verilmektedir. Yurt dışına çıkış için pasaport alınması ya da inşaata başlanabilmesi için gerekli olan ruhsat izin usulüne örnek olarak verilebilir. Bildirim usulü, önceden izin alınmasına gerek olmayan ancak kamu düzeninin sağlanabilmesi için kolluk gücünün önceden haberdar edilmesi gereken, toplantı ve gösteri yürüyüşü, dernek kurma gibi faaliyetlerde uygulanmaktadır. Yasaklama usulünde ise kişilerin faaliyetlerine, tutum veya davranışlarına kamu düzeninin herhangi bir unsurunu korumak için örneğin kapalı yerlerde sigara içme yasağında olduğu gibi sınırlama getirilmektedir. Kanunun açıkça belirttiği istisnai hallerde, durumun ağır ve acele olması koşuluyla, başka bir hukuki vasıtanın kalmaması halinde kolluğun, re'sen icra ve zor kullanma yetkisi de bulunmaktadır. Kolluk faaliyeti yerine getirilirken gerek kolluk makamları gerekse kolluk görevlileri Anayasa ile güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklere aykırı davranmamakla yükümlüdürler. Kolluk yetkisinin kullanılmasında uyulması gereken bir diğer sınır olan ölçülülük ilkesine göre de kolluk faaliyeti kamu düzeninin korunması için zorunlu, elverişli ve orantılı olmalıdır. Ayrıca idarenin tüm işlem ve eylemleri gibi kolluk faaliyetlerinin tümü de yargı denetimine açıktır.
YAZAR
Nur Kaman
