1346-1353 yılları arasında başta Avrupa olmak üzere Eski Dünya'da zirve noktasına ulaşmış ve yayıldığı coğrafyalarda yıkıcı sonuçlara neden olmuş salgın hastalıktır. Etki alanının genişliği nedeniyle "pandemi" olarak nitelendirilen Kara Veba, 541-542 yıllarında ortaya çıkan "Iustinianus Vebası"ndan sonraki en yaygın ve şiddetli salgın olduğundan "İkinci Veba Salgını" olarak da adlandırılmıştır. Pandemik nitelikteki vebanın üçüncüsü ise 1855 yılında Çin'de ortaya çıkmıştır. Kara Veba için 14. yüzyılda Latince "veba" anlamına gelen "pestis" ve "pestilentia" ile "Büyük Ölüm" anlamına gelen "magna mortalitas" kelimeleri kullanılmıştır. Latince "atra mors" (korkunç ölüm) ifadesindeki atra kelimesinin hem korkunç hem de kara anlamına gelmesi dolayısıyla salgın, ürkütücülüğünü vurgulamak için sonraki yüzyıllarda "Kara Ölüm" olarak adlandırılmıştır.
Vebanın nerede ortaya çıktığı, nasıl pandemiye dönüştüğü ve Kara Ölüm'ün farklı veba ve başka hastalık türlerini içerip içermediği tarihçiler arasında hala netleştirilememiştir. Fakat Orta Asya kaynaklı Kara Veba'nın 1346 yılında Moğolların Kırım'da Cenevizlilere ait Kefe Kalesi kuşatmasında, vebadan ölen askerleri mancınıkla kale içine atmalarıyla burada Cenevizlilere bulaştırdığı ve Kefe'den kaçan Ceneviz gemileri vasıtasıyla da Avrupa'ya taşındığı düşünülmektedir. Veba'nın "Yersinia Pestis" adı verilen bir bakteriden kaynaklandığı, kara sıçanlar üzerinde yuvalanan pireler aracılığıyla insanlara bulaştığı varsayılmaktadır. Kara sıçanların yoğun olduğu yerlerde hızla yayılan bu hastalık, pirelerin vücutta ısırdığı yerlerdeki lenf bezlerinde oluşan şişliğin vücudun diğer kısımlarına da yayılması, ciltte kararma ve kanama, ateş ve titreme gibi belirtilerle kısa sürede ölüme neden oluyordu.
İnsanların doğal bağışıklığının olmadığı ve dönemin tıbbının çözüm bulamadığı Kara Veba, 14. yüzyılın başlarında yaklaşık 75 milyon olduğu varsayılan Avrupa nüfusunun kimi tahminlere göre yaklaşık üçte birinin ölümüyle sonuçlanmıştır. 14. yüzyıla ait birincil kaynaklardan edinilen bilgiler, Kara Ölüm'den kaynaklanan ve bölgeden bölgeye farklılık gösteren ölüm oranlarının yüksekliğini ortaya koyar. Kara Veba, toplumsal psikolojinin bozulmasına ve geleceğe dair kötümserliğe neden olmuş, Avrupa'nın güçlü feodal monarşilerini, bürokratik ve ekonomik bir güce dönüşen Papalık Kurumunu zor durumda bırakmıştır. Ayrıca Avrupa'nın taşıyamayacağı noktaya gelen nüfusun, ölümlerle azalması; mülkiyet intikalini kolaylaştırıp yeni ekonomik imkanlarını beraberinde getirerek sosyo-ekonomik açıdan olumlu bir tesir de yaratmıştır.
YAZAR
Fatih Durgun
