Eğitim, insanlardaki iyi nitelikleri beslemek, onların içlerindeki gizli güçleri ortaya çıkarmak ve doğuştan gelen kapasiteyi geliştirmeye çalışmak iken; etik, "insanın tutum ve davranışlarının iyi-kötü, doğru-yanlış" açısından değerlendirilmesidir. Bu bakımdan eğitimin, iyilikleri besleyen, dünyanın daha iyi bir yer olmasına katkıda bulunan bir etkinlik olması; insanı iyiye, doğruya ve güzele ulaştırmayı hedeflemesi nedeniyle doğasında "etik bir çaba" vardır.
Etik, karar ve eylemlerin değerlendirmesini yaparken bireylere rehberlik eden evrensel değer, ilke ve kurallar bütünüdür. Etik, bir kimsenin düşünce ve eylemlerinde neyi iyi, neyi kötü saydığı ile ilgili ve bağlantılı olarak davranışlarının sınırlarını ifade eden bir kavramdır. Etik ilkelere uygun davranan bir kişi, iyi ve kötü arasında ayrım yapabilen, davranışlarının etik sınırlarını oluşturabilen, savunduğu değerlerle yaşayan kişidir. Eğitim ve etik arasındaki ilişki, dört biçimde ele alınabilir:
Eğitim politikalarının etik değer ve ilkelere uygun biçimde oluşturulması: Bireylerin erişebildikleri eğitim, fırsat ve olanakları hem kendilerinin hem de toplumun bugününü ve geleceğini belirlemektedir. Bu anlamda eğitim fırsat ve olanaklarının bireylere sunulma biçimi, eğitim haklarından onların yararlanabilmeleri konusunda gösterilen çabalar ya da ihmaller, eğitim etiği açısından büyük önem taşır. Eğitim, en önemli kamu hizmetlerinden biri olarak kabul edilip eğitim hizmetinden yararlanmak sadece bireyin kendisi için yararlı olmayıp, toplumun da faydalı bir üyesi olmasına katkısı nedeniyle bütün toplumu ilgilendirir. Ayrıca hak ve ödevlerini bilen vatandaşlar yetiştirmek de eğitim sisteminin temel görevleri arasında kabul edilir. Eğitimin sunulması, devlet için etik bir ödev iken, eğitimden yararlanmak da vatandaşlar için etik bir haktır. Bu nedenle eğitim hizmetlerinin adil, eşit ve kapsayıcı biçimde sunulması, etik ilkelere dayalı bir yönetimi gerektirir.
Bireylerin etik yönden eğitiminin sağlanması: Eğitim sisteminin, bireylere bilgi ve beceri kadar etik tutum ve değerleri de kazandırması gereklidir. Etik eğitiminin amacı, bireylerin a) Karşılaştıkları etik ikilem durumlarında yapılacak doğru tercihin farkına varmalarını b) Doğru şeyi yapmaya söz vermelerini c) Doğru şeyi yapmaya yeterli hale gelmelerini d) Etik değer ve ilkelere uygun davranmayı bir karakter özelliği haline getirmelerini sağlamaktır.
Eğitim sisteminin işleyişinin etik bir temelde sürdürülmesi: Eğitim, bireylerde davranış değişikliği oluşturmayı ve onlara şekil vermeyi hedefleyen bir süreç olarak tanımlanır. Eğitimin bu zorlayıcı ve değiştirici yapısı, bireyler üzerinde yaşam boyu süren bir etkiye sahiptir. Eğitim ve etik arasında zorunlu bir ilişki vardır. Eğitim süreçlerinin planlanması ve uygulanmasının yanında "amaç", "kapsam", "yöntem" ve "değerlendirme" boyutlarında da etik değerlendirmelere ihtiyaç vardır:
Amaç: Niçin eğitim? Her toplum, eğitim sistemi için belirli amaç, hedef ve ideallere sahiptir. Toplumun bu amaç, hedef ve idealleri doğrultusunda okullarda amaçlı ve planlı eğitim etkinlikleri gerçekleştirilir. Eğitim sisteminin hangi tür davranışlara sahip yurttaşlar yetiştireceğine kimin, nasıl, ne şekilde karar vereceği konusu, başlı başına etik bir tartışma alanıdır.
Kapsam: Ne öğretilmeli? Bireylere neyin, ne kadar öğretileceği konusunda verilen kararların, toplumun ve bireylerin yararına uygun olması, etik bir değerlendirmeyi gerektirir. Bir eğitim programı planlanırken "Hangi bilgiler daha önemli, yararlı ve değerlidir?", "Programın içeriği toplumun ve insanların gelişimini nasıl etkileyecektir?" ve "Öğretilmeyen bilgiler ne olacaktır?" gibi sorular cevaplandırılmalıdır.
Yöntem: Nasıl öğretilmeli? Eğitim, kendine özgü yöntem ve teknikleri olan bir alandır. Öğretim yöntemlerinin belirlenmesinde öğrencilerin gelişimi, bireysel farklılıkları, ihtiyaçları ve öğrenme stilleri dikkate alınmalıdır. Eğitimciler, kendilerini mesleki ve teknolojik gelişmeler doğrultusunda sürekli güncellemeyi ve geliştirmeyi etik bir yükümlülük olarak görmelidir. Öğrencilere zarar veren ve eğitsel değer taşımayan yöntemlerden uzak durulmalıdır.
Değerlendirme: Ne oldu? Öğrenciler, her türlü ayrımcılıktan uzak, eşit, adil, yansız ve nesnel bir biçimde değerlendirilme hakkına sahiptir. Eğitim sistemi, "kazanan ve kaybedenler değil, yetenekli olduğu alanlarda hep kazananlar yaratmalıdır".
Eğitim alanında çalışanların meslek etiği ilkeleri: Meslek etiği, bir alandaki meslek üyelerinin davranışlarına rehberlik eden etik değer ve ilkeleri içeren; belirsiz durum ya da ikilemler karşısında nasıl davranılması gerektiğini belirleyen; meslek üyelerinin sergilemesi gereken etik davranışları tanımlayan ilke ve kurallar bütünüdür. Öğretmen, eğitim yöneticisi, eğitim/maarif müfettişi gibi profesyonellerin de yalnız kusursuz mesleki yetenekleriyle değil, yaşam ve davranış biçimi ile de örnek alınacak etik bir rol model olmaları önemlidir.
YAZAR
İnayet Aydın
KAYNAK
