Taziyenin haddi

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin helikopter kazasında ölümüne küresel tepki ve taziye yelpazesinde İsrail’den başsağlığı bekleyen yoktu, sevinen birkaç politikacı bazı hahamların Facebook üzerinden mutluluk nidaları dışında pek taşkınlık gösterilmedi. Mossad’ın İran’a yönelik suikast ve sabotaj profilinde, sayısız komutan ve sahada operasyonel kadrolarla nükleer bilimciler yer aldığı için siyasi bir lideri infaz listesine dahil etmeyeceği yönünde görüş belirten uzmanlar oldu.

Bunun dışında İran’ın Ortadoğu denklemindeki pozisyonundan bağımsız her cepheden taziyeler iletildi; ABD Dışişleri dahil. Cumhurbaşkanı Erdoğan komşuluk ve kardeşlik hukukunu dile getirip bir günlük yas ilan edildiğini duyurdu. Çin ve Rusya’dan Japonya’ya, Hindistan’dan Venezüella'ya ve bölgedeki komşulara, BM’deki saygı duruşundan AB ve NATO’nun açıklamasına kurumlar da teessürlerini belirtti. Papa Francis de Telegram üzerinden İran dini lideri Hamaney’e taziyelerini ve hayatını kaybedenler için dualarını gönderdi.

Reisi’nin rejim içindeki sertliği ne olursa olsun, uluslararası ilişkilerde teamül icabı diplomasinin gerekleri yerine getirildi, Avrupa Birliği’nde ise Tahran’la dayanışma öfke patlamalarıyla karşılandı. Gazze saldırılarındaki katıksız İsrail tarafgirliğinde olduğu gibi bünyeden yükselen hezeyanlar gizli tutulamadı.

POLONYA’DA BAŞSAĞLIĞI SKANDALI

Polonya’da devletin tepesinden yansıyan taziyenin ulusal çapta skandala dönüşmesi ise kaçınılmazdı. Nedeni, Polonya’nın eski lideri Lech Kaczynski’yi uçak kazasında kaybetmiş olması.

Polonya Devlet Başkanı Andrzej Duda, X hesabından İran’a başsağlığı dilerken, kendilerinin de yaşadığı trajediye değinmeden edemedi. Dedi ki; “Pek az ülkenin tarih kitaplarında böyle trajik sayfalar vardır. Ancak 2010’da başkanlık uçağının Smolensk’te düşmesiyle yara alan biz Polonyalılar, siyasi seçkinlerin, sevdiklerinizin ve dostlarınızın ani kaybının halkın ve devletin yüreğinde yarattığı şok ve boşluk hissini çok yakından biliyoruz…”

Reisi’nin ölümü nedeniyle derinden etkilendiğini belirten Duda’nın sözleri, İran’da geniş halk kitlelerinin tamamını kapsamasa da, dokunaklı bir mesajdı. Fakat millete ve AB siyasetine fazla dokundu!

Polonya’yı sarsan kaza 10 Nisan 2010’da, Hava Kuvvetleri’ne ait Tupolev TU-154 uçağının Rusya’nın Smolensk havalimanına inişi sırasında meydana gelmişti. Kalabalık Polonya heyeti, Katin kurbanlarını anmaya gidiyordu; İkinci Dünya Savaşı sırasında Sovyet gizli polis servisi NKVD’nin infaz timi tarafından katledilen binlerce Polonyalı subay ve askeri anma törenine. Devlet Başkanı Lech Kaczynski ve eşi Maria ile birlikte genelkurmay başkanı, merkez bankası başkanı ve ulusal güvenlik bürosu şefiyle diğer üst düzey hükümet yetkilileri dahil 96 kişinin can verdiği kazaya hava muhalefeti ve pilot hatasının yol açtığı ilk izlenimdi; olağan şüpheli ise Rusya.

Kaczynski’nin tek yumurta ikizi ve Başbakanlık görevinde de bulunmuş olan Jaroslaw Kaczynski’ye göre kaza Moskova sabotajının eseriydi. Koyu milliyetçi çizgiye sahip ikizler, Polonya’nın tarihi düşmanları Almanya ve Rusya yönelik sert üsluplarıyla tanındığı için Rusya Kaczynski’yi ortadan kaldırmıştı.

Kazayla ilgili araştırma raporu iki yıl önce yayınlandı; Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden sonra. Rapora göre Ruslar, Rus yapımı Tupolev’e bomba yerleştirmiş ve patlama sonucu uçak düşmüştü. İddia olarak kaldı.

Ukrayna’nın işgalinden sonra Putin’e karşı iyice bilenen Polonya’da genel kanı bu yöndeyken Duda’nın iki kazayı kıyaslaması kamuoyunda infial uyandırdı, Rusya ile İran’ın yakınlığını vurgulayan medyada “münasebetsiz taziye” yorumları yer aldı; “1988’de savcılığı döneminde binlerce rejim aleyhtarının hapse atılması ve idamından sorumlu Reisi ile Kaczynski’yi aynı kefeye koyamazsın” diye sosyal medyadan sesler yükseldi, Duda’nın paylaşımı silmesi istendi. Dün gece itibariyle mesaj yerinde duruyordu.

AVRUPA BİRLİĞİ’NDE UYDU GÖRÜNTÜLEME KRİZİ

Reisi ile Dışişleri Bakanı Abdullahiyan’ın ölümü üzerine Avrupa Birliği de başsağlığı mesajı yayınladı. Konsey Başkanı Charles Michel, helikopterdeki tüm heyet için üzüntüleri bildirdi. Dışişleri Yüksek Temsilcisi Josep Borrell de kazayı trajedi olarak niteledi. Buraya kadar tamam da, AB’nin arama kurtarma çalışmaları sırasında Tahran’la dayanışma göstermesine içerleyenler oldu.

Türkiye’nin gönderdiği Akıncı İHA helikopter enkazının ısı kaynağını tespit edip koordinatları İran makamlarıyla paylaştı malum. Avrupa Birliği ise İran’ın talebi üzerine arama kurtarma çalışmalarına yardımcı olması için uydu görüntüleme sistemini (Copernicus Emergency Management Service - EMS) aktive etmişti. Kriz yönetiminden sorumlu AB Komiseri Janez Lenarcic, arama kurtarma çalışmalarına yardımcı olduklarını “dayanışma” etiketiyle paylaşınca aşırıya kaçan tepkiler aldı. Alman Yeşiller partisinin eski milletvekili Volker Beck, olayı yabancı bir terör örgütüne destek vermekle bir tuttu; suçlayıcı X mesajında AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen’i hedef alan Beck şu sıra İsrail ile dayanışma derneği Deutsch-Israelische Gesellschaft’ın başkanı.

Volker Beck’in çıkışı üzerine sosyal medyadaki tartışma büyüdü, destek çıkanlar kadar “Helikopterdekiler insandı, utanın” diye eleştirenler oldu. Beck, “Hitler de insandı ama katildi” mealinde yanıt verdi. Doğu Avrupa uzmanı Sergej Sumlenny daha da ileri giderek AB’nin İran’a yardımı için “Hitler’in suikast girişimine uğradığı karargahı (kurt ini) Wolfschanze’ye İngiliz ve Amerikan acil sağlık ekiplerinin gönderildiğini düşünün…” diye yazdı.

AB Komiseri Lenarcic ise tepkilere şu yanıtı verdi: “Copernicus EMS’in işlevi, herhangi bir rejim veya kuruma siyasi destek vermek değil, talep halinde arama kurtarma operasyonlarına yardımcı olmaktır. Bu en temel insanlık ifadesidir.”