Habertürk
    Takipde Kalın!
      Günlük gelişmeleri takip edebilmek için habertürk uygulamasını indirin

        Osmanlı Devleti’nde, mülki ve askeri sınıflarda görev yapacak iyi eğitilmiş, padişaha sıkı sıkıya bağlı ve seçkin bir kadro oluşturtabilmek için gayrimüslim çocukların devşirilmesi yolunun tercih edildiği biliniyor. Bu oğlanlar Edirne Sarayı, Galata Sarayı, İbrahim Paşa Sarayı gibi hazırlık okullarından sonra Topkapı Sarayı’na geliyordu. Enderuna bu şekilde katılan en zeki, en kabiliyetli, en yakışıklı ve kurallara en iyi uyum sağlayabilen içoğlanların ulaşmayı hedefledikleri nihai nokta ise Has Oda’ydı. Ancak bu, eğitim ve elemelere tabi tutularak onlarca yıl sonra gerçekleşebiliyordu.

        2000-20 arasında Topkapı Sarayı Müzesi’nde Saray Arşivi, Hırka-i Saadet Dairesi ve Hırka-i Saadet Koleksiyonlarının yöneticiliğini yapan, 2013’te Hırka-i Saadet Teşkilatı ve Törenleriyle Hırka-i Saadet Dairesi isimli ilk kitabı yayınlanan Sevgi Ağca Diker, söz konusu dairenin mimarisi ve teşkilatıyla ilgili bir çalışma hazırladı: “Osmanlı Saray Teşkilatında Has Oda.” Surre, ehl-i beyt, kutsal emanetler, saray teşkilatı, enderun teşkilatı, babüssaade teşkilatı ve harem teşkilatıyla ilgili araştırmalar yapan Diker’in bu kitabı, konuyla ilgili en derli toplu kaynak niteliğinde.

        HAS ODA (Sevgi Ağca Diker / Kitap Yayınevi)
        HAS ODA (Sevgi Ağca Diker / Kitap Yayınevi)
        REKLAM

        BİTMEYEN EĞİTİM

        “Ve bir Has Oda dahi yapılmıştır. Otuz iki adet has oda oğlanı içinde biri silahdar ve biri rikâbdâr ve biri çuhadar ve biri dülbent oğlanı ola. Ve oda oğlanlarının zaptı odabaşısına müfevvazdır. Silahdar dahi acemilere sille çalmağa me’mudur” kaydıyla Fatih Kanunnamesinin ikinci bölümünde saltanata müteallik tertip beyanında yer alan, yani Fatih Sultan Mehmed tarafından teşkilatı oluşturulan Has Oda, hem mimarisi hem de eğitimiyle diğer koğuşlardan prestijlidir. Çünkü içinde yaşayan ağalarla padişahlık kurumunun kullandığı resmi ve özel alanlar yan yanadır. Has Oda ağaları padişahın hemen yakınında yer alıp ona hizmetler sunarak, padişah sohbetlerinde bulunma ve resmi törenlerde ona eşlik etme imtiyazına sahip oldular. Has Oda ağaları son derece sıkı kurallar ve disiplin içinde yönetilerek padişaha hizmet etmeyi öğrendiler. Has Oda, kendi içinde öyle özeldi ki, 30 yıllık eğitim sonrasında dahi yeni gelen ağa acemi kabul edilerek, yeniden eğitime tabi tutulmaktaydı. Bu eğitim sonrasında padişahın hayatını korumak dahil tüm hizmetleriyle yakından ilgilenme, üstünde bıçak taşıma, kıymetli kumaşlardan kıyafetler, kürkler giyme, kendine ait mutfağa, atlara, kapı halkına sahip olma imtiyazlarını da kazanırlardı. Bu şekilde sıkı bir eğitimden geçen bir kul, yüzyıllar boyunca soylu ailelerden gelen zadelerden üstün tutulmuş, devletin mülki ve askeri sınıfları için gereken yetenekli yöneticiler de böylece yetiştirilmiştir. Hatta terfileri kendi içinde yapılan ilmiye sınıfına dahi Enderun sisteminden geçenlerden bazı atamaların yapıldığı bilinmektedir. Her terfilerinde ödüllendirilen, en iyi biçimde yetiştirilmeleri hedeflenen bu ağaların, gelişmelerini tamamladıkları kabul edildiklerinde devlet göreviyle saraydan çıkmaları sağlanırdı.

        BIÇAK TAŞIMA AYRICALIĞI

        Sevgi Ağca Diker’in çalışmasının ilk bölümü, Rumeli’de gayrimüslimlerin yaşadığı bir köyden devşirilen bir çocuğun, Has Oda’dan üst düzey görevle çıkmasına kadar olan süreci konu alıyor. Bu bölümde, Has Odaya Giden Yol başlığı altında, devşirme kanunu ile saray için seçilen acemi oğlanlar ele alınıyor. Ardından, Edirne Sarayı, Galata Sarayı ve İbrahim Paşa Sarayı ve Enderun sınıflarına yer veriliyor. Topkapı Sarayı’na gelmeye hak kazanan bir içoğlanın Has Oda’ya ulaşıncaya kadar eğitim alması gereken koğuşlarla ve terfi usulleriyle ilgili genel bilgiler veriliyor.

        İkinci bölümde Has Oda teşkilatını anlayabilmek için Has Odalı olma kavramı tartışılıyor. Enderunda geçirdikleri yıllara rağmen, Has Oda’ya geçebilen içoğlanları burada ilk olarak mülazım kabul edilirdi. Ardından acemi kabul edilerek tekrar bir lalaya sahip olan ve Has Oda kaideleri öğretilen ağalar, acemilikten eskiliğe geçerek Has Oda’da bıçak taşıma ayrıcalığına kavuşurlardı. Sarayın en güçlü zülüflü ağaları olan Has Oda arz ağaları bu koğuşta bulunmaktaydı. Her biri padişaha sembolik hizmetler sunan has odalı ağaların, kıymetli kumaşlardan kıyafetleri, mücevherli silahları, atları, kıymetli at takımları, daireleri ve hazine, kiler ve seferli koğuşlarından maiyetleri bulunmaktaydı.

        Fatih’in yaptırdığı ve teşkilatını kurduğu Has Oda, Sultan I. Selim döneminde Mısır’ın fethi sonrasında getirilen kutsal emanetlerle birlikte ilave özellikler kazandı. Bu durum Has Oda teşkilatının ve mimarisinin bu dönemde oluştuğuna dair görüşlerin ortaya çıkmasına sebep oldu. Ancak Sultan I. Selim mimaride önemli değişiklikler yapmadığı gibi iddia edildiği üzere has odalıların sayısını da kırka yükseltmedi. Has odalıların sayısı, kuruluşundan yaklaşık bir yüzyıl sonra, Sultan III. Murad döneminde birer ikişer yükselerek zamanla kırka ulaştı. Mimarisiyle ilgili en önemli değişiklikler, mekânın hırka-i saadet dairesine dönüştürüldüğü Sultan II. Mahmud döneminde gerçekleşti. Kitabın üçüncü bölümünde, bu çerçevede padişahlık kurumuna ve has odalılara ait mekânlar ve kullanımlarıyla ilgili tespitler var.

        REKLAM

        GÜNLÜK YAŞAMA DA PENCERE

        Dördüncü bölüm, has odalıların amiri olan has odabaşına ayrılmış. Fatih’in Enderunun önemli görevlerini ak hadım ağalarına bırakma temayülüne önemli bir örnek teşkil eden has odabaşılığa yükselme süreci ve bu görevdeki bir ak hadımın tüm sarayı kapsayan vazifelerine yer verilmiş. Diğer Has Oda arz ağalarından farklı olarak Has Oda dairesinin içinde özel bir mekânı olan has odabaşının yetki ve vazifelerinin bir kısmını devrettikten sonra dahi hâlâ önemli bir saray ağası olduğuna dikkat çekilmiş.

        Kitabın en yoğun bölümleri Has Oda teşkilatının ortaya çıkarıldığı beşinci ve altıncı bölüm. Has Oda’nın içinde çeşitli sınıflandırmalar olduğu biliniyor. Birçok kaynakta üç sınıf olarak yer alıyorsa da, bu çalışmada Has Oda arz ağaları, kethüdalar, zabitler, Has Oda eskileri olmak üzere dört sınıfa ayrılmış.

        Sarayda görev yapan her ağaya bir üst göreve terfi ettiğinde ve çıkmalarda acemilik adı altında, yeni görevine hazırlanması için nakit veya hazineden kıymetli hediyeler verilirmiş. Hangi görevlere terfide kime ne miktar acemilik verildiğiyle ilgili yazarın yaptığı tespitler de kimi zaman ayrı bir başlık altında değerlendirilmiş.

        Kitap, Has Oda’nın kuruluşundan Sultan II. Mahmud tarafından lağvedilmesine kadar olan süreci konu alıyor. Sevgi Ağca Diker kitabıyla ilgili şunları söylüyor: “Çalışmamız has odalılar hakkında satır aralarına saklanmış gerçekleri aramayı, bulunan gerçekleri görünür hale getirerek, olaylar dönemin şartları içinde değerlendirerek, eksik parçaları yerine oturtup, tarihin o resmi yüzünün arkasındaki yaşanmışlıklarla ilişki kurmamızı sağlayacak gerçeklere ulaşabilmeyi hedeflemektedir. Yani Has Oda’da kimin ne yaptığı ve hangi sınıfta olduğu, hangi mekânlarda yaşadığı, ne yedikleri, ne tür kıyafetler giydikleri, hangi vazifeleri kimlerle icra ettikleri tespit edilmeye çalışılırken, gözden kaçan gündelik yaşamlarına bir pencere açmak da hedeflenmektedir.” Hedefin hasıl olduğunu söyleyebiliriz…

        ***

        İKİ TAVSİYE

        Kadına şiddetin hem sokakta hem kafalarda yoğun olduğu, kadının kültürel alandan dışlandığı 1980’ler San Francisco’sunda bir kadının yazar olarak ortaya çıkışının hikâyesi. Babasının intiharını kendini sanata vererek aşmaya çalışan Sebastian, genç bir kadını öldürmekle suçlanır. Savunmasını üstlenen eski ünlü avukat aslında onunla birlikte kendini de kurtarmak istemektedir…

         Yokluğumdan Aklımda Kalanlar (Rebecca Solnit / Çev: Seda Çıngay Mellor / Minotor)
        Yokluğumdan Aklımda Kalanlar (Rebecca Solnit / Çev: Seda Çıngay Mellor / Minotor)
         Tabu (Ferdinand Von Schirach / Çev: Firuzan Gürbüz Gerhold / Alfa)
        Tabu (Ferdinand Von Schirach / Çev: Firuzan Gürbüz Gerhold / Alfa)
        Sesli Dinle
        0:00 / 0:00
        Yazı Boyutu

        Diğer Yazılar