Virüsten iklim dersi çıkarmak
“Koronavirüsün beklenmedik yararı: Çin’in karbon hacmi geriledi havası temizlendi, Venedik’te turist gezdiren gondollar çekilince kanal suları balıklar görünecek kadar berraklaştı, İtalya kıyılarında yunuslar oynaşıyor, Japonya’da sokaklarda geyiklere de yer açıldı, Tayland sokaklarında maymunlar daha rahat cirit atıyor (yakalanıp canlı canlı beyinleri yenmediği için mi???)… ”
Uluslararası medya ve sosyal medyada bu haberleri görünce ‘insanlar can verirken ve can korkusuyla yaşarken iklim ve çevre yararına nimet çıkarmak ayıp olmuyor mu, dalga mı geçiyorsunuz’ dedim. Ama bilim insanlarının dediği de şu: “Virüsün yarattığı global manzara, iklim değişikliğinin yıkıcı etkilerine karşı nasıl hazırlanmamız – daha doğrusu nasıl kaçınmamız – gerektiği konusunda ders çıkaracağımız bir model, bir fırsat oluşturabilir. Fakat bu fırsatta büyük yapısal ve toplumsal değişimlere gitmediğimiz takdirde ekonomiler yeniden işlemeye başladığında emisyon hacmi geri döner."
TRT World televizyonunda Hollandalı çevreci Alexander Verbeek anlatıyor; “İklimi yöneten komplike sistemin ne kadar kolay değişebildiğini görmek şaşırtıcı. Örneğin New York’ta artık daha az araç trafiğe çıktığı için karbonmonoksit oranı yüzde 50, karbondioksit oranı da yüzde 5-10 düştü. Çin’in karbon emisyonu yüzde 25 geriledi. Yani bunların yapılabildiğini görmüş olduk…”
Sadece New York mu? Dünya çapında kara ve hava ulaşımı dramatik ölçülerde geriledi, kruvaziyer seferleri tamamen durdu. Kovid-19 pandemisinden en fazla etkilenen ülkelerden İtalya’da, Bergamo ve Milano’da araç trafiği yüzde 17’ye kadar düştü. TomTom’un GPS verilerine göre bu oran Madrid’de yüzde 18, Paris’te yüzde 20. İstanbul’da evde kal çağrıları o kadar etkili oldu ki, geçen 29 Mart Pazar günü trafik yoğunluğu yüzde 8’e geriledi. İstanbul’un yüzde 80’lere çıkabilen bunaltıcı trafiği şu sıra hafta içi yüzde 10'larda seyrediyor.
Hiç etkilenmeyen tek alan konteyner taşımacılığı, şilepler yola devam. Aynı uçuşların izlendiği “Flightradar” gibi, uydu üzerinden deniz ulaşımının izlendiği"Vesseltracker" kruvaziyer gemilerinin denizlerden nasıl çekildiğini gösteriyor. Konteyner gemilerinin hareketinde ise azalma görülmüyor. Ancak örneğin Çin’den aylar önce hareket eden gemilerin halen yolda olduğunu da hesaba katmak gerek. Çünkü 1 Ocak 2020 itibariyle Çin’in en önemli on limanından yola çıkan gemilerde geçen yılın aynı dönemine oranla yüzde 11’lik gerileme kaydedilmiş.
TURİZM VE ÇEVRE PARADOKSU
Hollandalı çevreci Verbeek tabii dikkatli konuşuyor, virüsün çevreye katkısından bir bayram havası çıkarmamaya çalışıyor. Ama örneğin “Venezia Pulita” (Temiz Venedik) hesabında bayram havası var. Kent karantina altında olduğu için, başta San Marco Meydanı nefes alacak yer bırakmayan turist kalabalığından eser yok. Gondol sefaları da bittiği için kanallarda tortular dipte kalıyor, yüzey berraklaşıyor. Facebook'taki Venezia Pulita grubunda “Doğa nihayet kendine geldi” yorumlarıyla, kanalların bulanık sularında nicedir görülemeyen balıkların fotoğraf ve videoları sevinçle paylaşılıyor. Ne var ki, kentte ekonomi çarkının dönmesi için yılda 30 milyon turistin günün birinde geri dönmesi gerekiyor.
Önemli bir geçim kaynağı olduğu halde Venedik halkının “Turist, go home” diye gösteriler yaptığı olmuştu. Virüs tehlikesi geçip de turistler geri döndüğünde sadece Venedik suları bulanacak, gezegene pek etkisi olmayacak. Ancak çevre uzmanlarına göre Çin yeniden tam kapasite üretime geçtiği zaman gezegen fazlasıyla etkilenecek.
Global karbon emisyon hacmine yüzde 30 katkıda bulunarak bir numara olan Çin’de virüs önlemleri nedeniyle fabrikalar mola verince CO2 hacmi 200 milyon ton kadar geriledi. 1 Mart tarihine kadar gözlenen bu süreç içinde Çin’in emisyon hacmi Ukrayna’nın yıllık hacmiyle eşitlendi. Yoğun hava kirliliğinden muzdarip Çin’de havalar da berraklaştı. Virüsün çıktığı Hubei eyaletinde açık havanın yaşandığı günler yüzde 21.5 oranında artış gösterdi.
ÇİN DAHA DA ÇOK KİRLETEBİLİR
Fakat bu verilerin sürekli olamayacağı da ortada. CNN International’ın Greenpeace ve Hong Kong’daki çevre örgütlerine dayandırdığı habere göre Pekin, ekonomisine yeniden ivme kazandırmak üzere harekete geçtiğinde ucuz kredi içeren teşvik paketleriyle endüstriyel üretime yüklenecek, karbon hacmi misliyle artacak, doğaya daha fazla miktarda zehirli kimyasal salınacak. Üretim açığını kapatma seferberliği nedeniyle bu yılın ikinci yarısında çevre kirliliği ve emisyon hacminde astronomik yükselişler olacak. Öngörüler böyle, fakat iklim aktivistlerine göre bu virüs molası, Çin’in nicedir söz verdiği reformları uygulamaya koyması ve ekonomisini dönüştürmesi için de bir fırsat aralığı oluşturuyor.
Virüs kadar yakın mesafede olmadığı için küresel ısınma sonucu iklim değişikliğinin getirdiği ve getireceği felaketlerin çok farkında değiliz. Fakat virüsün getirdiği sosyal mesafe, sera gazları ve çevre kirliliğine olan bireysel katkımızı da azalttı. New York’taki Columbia Üniversitesi Sürdürülebilir Kentsel Gelişim Merkezi yetkilisi Jacqueline Klopp, “İnsanlar evlere kapanınca sera gazı ve kirliliğe neden olan faaliyetlerine de ara verdi” diyor.
Klopp özellikle ABD için daha geniş ölçekte şunu söylüyor: “Bu pandemi sayesinde şirketler ve hükümetler, iklim değişikliği dahil insanlığı tehdit eden faktörlerin en az virüs kadar yıkıcı etkisi olduğunu ve koruyucu önlemlerin de kaçınılmaz olduğunu idrak edebilir. Ekonomiyi yeniden işler hale getirirken, yaşadığımız bugünlere bakarak nelerin daha değerli olduğunu düşünmeye ihtiyacımız var. Yeniden statükoya mı dönmek istiyoruz, yoksa ekonomiyi yeniden yapılandırarak emisyon ve kirliliği azaltmak mı istiyoruz.”
