Yabancı sermaye, genel bir ifadeyle yabancı yatırımcıya yerli şirketlerde ve varlıklarda geniş sahiplik payı veren, bir ülkeden başka bir ülkeye yapılan sermaye akımlarını içerir. Yabancı yatırım; yatırımları veya aldıkları yeterli hisse paylarının gereği olarak yabancıların işletmenin stratejisinde söz sahibi olabilmeye yönelik olarak yönetimde aktif rol almalarına imkan verir.
Yabancı yatırımlar iki grupta tanımlanabilir: Doğrudan ve dolaylı yabancı yatırımlar. Doğrudan yabancı yatırım, üretime yönelik fabrika kurmak, gayrimenkul, makine, fabrika ve diğer türden teçhizat almak gibi yabancı bir ülkede yatırımcı sıfatıyla gerçek kişi veya tüzel kişi tarafından yapılan fiziksel yatırımlar ve satın almalardır. Doğrudan yabancı yatırım, uzun vadeli yatırımlar olup, yatırım yapılan ülkenin reel ekonomisinin gelişimini desteklemektedir. Yerel reel ekonomiyi etkilemenin yanında, o ülkenin ödemeler dengesi üzerinde de etkisi şu şekilde ortaya çıkar: Yabancı bir ülke parası cinsinde yapılan başlangıç sermaye yatırımı miktarı, yerel ülkenin ödemeler bilançosunda "sermaye hesabı" altında kaydedilirken, yatırımdan elde edilen kar, kar payı veya faiz türünden oluşan gelirler ödemeler bilançosunda "cari işlemler hesabı" altında kaydedilir.
Dolaylı yabancı yatırımlar; şirketlerin, finansal kuruluşların veya bireysel yatırımcıların bir başka ülkede hisse senedi veya tahvil türünden finansal varlıklar satın almasını veya menkul kıymetler piyasasında faaliyet gösteren yabancı şirketlerin menkul kıymetler portföyü tutmasını kapsar. Doğrudan yabancı yatırımlar ile kıyaslandığında, yerli şirketlerin satın almadan kısa bir süre sonra çok hızlı bir şekilde özellikle portföy yatırımlarını elden çıkarmaları nedeniyle, dolaylı yabancı yatırımların yerel ülke ekonomisine katkısı çok daha kısıtlıdır ve hatta sıcak para girişi ve çıkışı olarak da görüldüğünden finansal piyasalarda dalgalanmalara neden olabilmesi nedeniyle yerel ülke ekonomisi için de bir risk teşkil etme özelliği de taşımaktadır. Finansal varlıklara yapılan dolaylı yabancı sermaye yatırımları, "portföy yatırımları" olarak da isimlendirilmektedir.
Yerel ülke ekonomisine gelen yabancı sermaye akımları, yerel ülkeye yapılan yabancı yatırımları artırırken, daha az gelen akımlar ise yerel ülkedeki yabancı yatırımları azaltıcı bir etkiye sahiptir. Yabancı sermaye yatırımlarının büyüklüğü o ülkenin Gayri Safi Milli Hasıla rakamına oranlanarak tespit edilebilir. Bu bağlamda, ülkeler arasında bir karşılaştırma yapabilmek için ise ABD doları veya Euro para birimi cinsinden değerlerin kullanılması uygun olacaktır.
Yukarıda tanımlanan doğrudan ve dolaylı yabancı sermaye yatırımlarına ilaveten, "ticari krediler" ve "resmi sermaye akımları" da yabancı sermaye yatırımları olarak değerlendirilebilir. Ticari krediler, yerel bir bankanın yabancı bir ülkedeki ticari işletmelere veya bu ülkelerde kamu sektörüne verilen banka kredileridir. 1980'li yıllara kadar banka kredileri, gelişmekte olan ve yükselen piyasalarda faaliyet gösteren işletmelerin veya kamunun neredeyse tek yabancı sermaye yatırım kaynağıydı. 1980 sonrasında hızlanan globalleşme ile birlikte, bankalar tarafından yabancı yatırımları desteklemek amacıyla sağlanan banka kredilerin payı gittikçe azaldı, bunun yerine doğrudan yatırımlar ve portföy yatırımlarının önemi tüm dünyada artmaya başladı. Resmi sermaye akımları ise gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelere yerel bir banka tarafından kalkınma projelerine verilen finansal destek niteliğinde verilen kredilerdir.
Yabancı sermaye yatırımlarına ilişkin yasal düzenlemeler ülkeden ülkeye farklılık gösterebilmektedir. 28.08.2003 tarih ve 25205 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanarak Türkiye'de yürürlüğe giren 4875 sayılı "Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu" ve ilişkili yönetmelikler, Türkiye'de liberal yatırım ortamının temel unsurlarını taşıması bakımından önemlidir.
YAZAR
Hacer Şaduman Okumuş
