Duyulur algının, duyusallığın sağladığı bilgi ile ilgili disiplin/bilimdir. Estetiği bağımsız bir bilim olarak adlandıran ve temellendiren Alman düşünür Alexander G. Baumgarten (ö. 1762), ilk defa "Aesthetica" adlı kitabında estetiği bugünkü anlamıyla sanat ve güzellik felsefesi şeklinde kullanmış, onu gerçeğin güzelliğini kavramakta yardımcı olan "duyusal bilginin bilimi" olarak tanımlamıştır. Estetiği mantıkla kıyaslama içinde temellendiren ve "mantığın küçük kız kardeşi" olarak ifade eden Baumgarten'e göre "güzel üzerine düşünme" ve "akla benzer bir yeti bilimi" olan estetik, duyulur bilginin yetkinliğine ulaşmak ister, duyusal yetkinliği inceler, güzellik ile ilgili düşünür, güzelliğin ne olduğunu açıklar ve güzelin yasalarını ortaya koymakla yükümlüdür. Estetiğin felsefi bir disiplin olarak gelişmesinde önemli bir katkısı olan Immanual Kant (ö. 1804), terimi Salt Aklın Eleştirisi'nde "duyusallık", Yargı Gücünün Eleştirisi'nde ise bugünkü anlamıyla, "güzellik ve beğeni yargıları üzerine düşünme", "estetik bilimi", "estetik bilimi ile ilgili olan şeyler" anlamında kullanır. Kant'a göre estetik yargılar, herhangi bir çıkar gözetmez, tümüyle karşılıksızdır. Yani estetik yargıların amacı kendi içindedir ve estetik duygular da faydacı amaçlarla bağdaşmaz. Bununla birlikte, estetik olarak adlandırılmasa da Hint, Çin, Eski Yunan ve İslam felsefelerinde güzellik kavramı etrafında şekillenen görüşler mevcuttur.
Tabiatta ve sanatta güzellik duygusu, güzelin kavranışı, güzelin bilimi, gerçekliğin sanatsal özümsenmesinin bilimi, güzel sanatlar felsefesi, sanatın yasalarının bilimi, sanatsal yaratı kuramı gibi kategorik ifadelerle tanımlanan estetik, sanat ya da güzellik alanındaki değerleri, sanatın özünü, sanatsal yaratıyı, güzelliğin insanda uyandırdığı duyusal etkileri, beğeni yargılarını, hoşlanma duygusunu, insanın gerçeklik karşısındaki estetik tavrını konu alır ve güzellik kavramını farklı perspektiflerden inceler. Bu tanımlar çerçevesinde tabiatta ya da sanatsal yapıtlardarda yer alan güzelliklerle ilgili yargı ve değerleri analiz eden estetik, sadece güzele bağlanıp salt güzellik kavramı ile sınırlandırılmaz; bir değer olarak güzelin ve güzelliğin yanı sıra en az güzellik kadar güzellik ile ilgisi olan iyi, çirkin, hoş, zarif, yüce, trajik, dramatik, soyluluk, çocuksuluk gibi kavramları da konu edinir. Bu değerler, estetik kategorilere ve anlamlara da işaret etmektedir.
Estetiğin tanımıyla ilgili filozoflar arasında tam olarak bir uzlaşıya varılmadığı gibi sınırları ile ilgili de görüş ayrılıkları vardır. Estetiği sanat felsefesi olarak değerlendirip onunla özdeşleştirenlere göre estetiğin ana konusu, sanattaki evrim yasaları, sanatsal yaratının özü, sanatsal yaratının işleyişi ve sanatsal beğenilerdir. Estetik ile sanat felsefesini birbirinden ayıran görüşe göre ise estetik, sadece sanattaki değil aynı zamanda doğadaki, gerçeklikteki güzelin de bilimidir. Bu bağlamda sanat felsefesi sadece sanattaki güzelliği inceler. Oysa estetik, hem sanatın özünü ve sanatsal beğenileri hem de doğadaki güzelliği bir bütün olarak incelediği için kapsamı daha geniştir.
Filozoflar arasında tam bir uzlaşıya varılamamış olsa da estetiğin "güzel üzerine düşünme" ve "güzelin ne olduğunu anlama etkinliği" olduğuna dair yaygın bir kanaat görülmektedir. Estetik, sadece sanattaki güzeli değil doğadaki güzeli de içine alır. Estetik ve güzel arasındaki ilişki, genel olarak, güzelin gayesinin kendisinde olduğu ve güzelin, güzel olduğu için istendiği anlayışını yansıtır. Estetik yargı da bir beğeni yargısı olarak değerlendirilir.
YAZAR
Beyhan Kanter
KAYNAK
