Kelime anlamı "olduğundan başka türlü görünme", "gösteriş", "ikiyüzlülük" olan riya dini bir terim olarak Allah rızasını kazanmak için yapılması gereken ibadetleri/davranışları insanların takdirini ve beğenisini kazanmak için yapmak demektir. İçi dışı bir olmayan, iki yüzlü kimseler riyakar ya da mürai şeklinde adlandırılır.
Riya ile ilgili olarak psikoloji biliminde yapılan açıklamalara göre birey, toplumun içine gerçek kişiliğinden çok toplumun beklentilerine ve değer yargılarına uygun bir maskeyle çıkar. Bu maskeli kişilik, kişinin bireysel özelliklerini korumasına imkan tanır. Ayrıca toplumda saygın ve meşru bir yer edinmesine zemin hazırlar. Fakat kişiyi aynı zamanda değişik sosyal maskelerin arkasında yapay roller oynamaya sevk eder. Nitekim modern dönemin tercihleri ve iletişim araçlarının kullanım şekli birey ve toplumu daha yoğun bir şekilde maskelerle yaşamaya yönlendirmektedir. Bunun sonucunda da modern birey farklı kişilik bozukluklarının ıstırabını çekmektedir.
İslami kaynaklarda riya, Kur'an-ı Kerim ayetleri ve Hz. Peygamber'in hadislerine dayanılarak gizli şirk, kendini beğenme ve kibirle, dolayısıyla da münafıklıkla ilişkilendirilmiştir. Kur'an'da, kalplerinde riya bulunan ve mallarını gösteriş için harcayan kimselerin durumunun şeytanla arkadaşlık etmek olduğu ve riya ile namaz kılanların, aslında namazlarından gafil oldukları için onların asıl amaçlarının gösteriş olduğu bildirilmektedir (Bakara 2/264; Nisa 4/38; Enfal 8/47; Müsned, II, 301, 435; Müslim, "Zühd", 46)
İslam alimleri her türlü davranışın, Yaratıcı'nın hoşnutluğunu kazanmak amacıyla yapılması gerektiğini vurgular ve bu çerçevede dürüstlüğün ve doğruluğun önemini hatırlatır. Övülme arzusu, kınanma korkusu ve insanlardan menfaat beklentisi içinde olmanın kişiyi riyakarlığa sürükleyen sebepler olduğu belirtilir. Esas olan insanın Allah katındaki değeri olduğu, bunun bilincinde olan kişinin başkalarının övmesine veya kınamasına değer vermeyerek riyadan korunmuş olacağı ifade edilir.
İslami kaynaklarda riya duygusunun beden, dış görünüş, söz, davranış ve sosyal çevreyle ilişkilere dindarlık süsü verme şeklinde dışa yansıdığı ifade edilir. Bu husustaki örnekler arasında bir kimsenin ahiret endişesi taşıdığını göstermek için yüzüne kederli bir görüntü vermesi; oruçlu olduğu bilinsin diye sesi kısılmış, gözlerinin feri sönmüş bir hal takınması; abidler ve zahidler gibi saçı başı dağınık görünmesi; konuşmalarında hikmet sahibi, alim ve zikir ehli bir kimse olduğu izlenimi uyandırmaya çalışması; rükû ve secde gibi rükünlerde uzun süre durarak namazı uzatması, keza oruç ve hac gibi ibadetlerinde titiz bir dindar görüntüsü sergilemesi; ilim ve din ehlinden olduğunu, ilimde ve dinde yüksek bir mertebede bulunduğunu hissettirmek amacıyla alimler ve abidlerle düşüp kalkması yer almaktadır.
YAZAR
Muhammed Kızılgeçit
