Venedik Cumhuriyeti'nin İstanbul'daki yerleşik temsilcisine verilen addır. Kökeni 11. yüzyıl sonlarında Bizans İmparatoru I. Aleksios Komnenos'un (ö. 1118) Venediklilere verdiği ticari imtiyazlara dayanır. 1265 yılında yapılan antlaşma ile kalıcı bir nitelik ve resmiyet kazanmıştır. Önceleri Venedik'in başka şehirlerdeki temsilcileri için de kullanılan bu tabir, zamanla sadece İstanbul'daki temsilci için kullanılır hale gelmiştir. Bizans döneminde Venedik'in Osmanlılar ve diğer Türk beylikleri ile temaslarını da yürüten balyos, İstanbul'un fethini takip eden anlaşma sürecinde de fiilen görev almıştır. 18 Nisan 1454'te yürürlüğe giren antlaşma ile balyosluk makamının devam etmesine karar verilmiş, bu süreci Venedik elçisi olarak yürüten Bartolomeo Marcello (ö. 1456) Osmanlı nezdinde ilk balyos olarak görevlendirilmiştir. Casusluk endişeleri nedeniyle 1492-1503 yıllarında İstanbul'da balyos bulunmamıştır. 1797 yılında Venedik Cumhuriyeti'nin ortadan kalkmasıyla balyosluk makamı da sona ermiş, İstanbul'da görev yapan son balyos, Francesco Vendramin (ö. 1818) olmuştur.
Balyosun birinci görevi Venedik Cumhuriyeti'ni Osmanlı devleti nezdinde temsil etmektir. Venedik'in siyasi ve ticari çıkarlarını gözetmek, üst düzey Osmanlı yetkilileri ile resmi ve gayriresmi ilişkiler içinde olarak irili ufaklı uzlaşmazlıkların Venedik lehine sonuçlanmasını sağlamak, çeşitli törenlere Venedik Cumhuriyeti adına katılmak, antlaşma süreçlerinde müzakereleri yürütmek bu görev kapsamındadır. Balyos, ayrıca, İstanbul'da mukim Venedik cemaatinin ve ticari faaliyetleri münasebetiyle gidip gelen Venedikli tacirlerin haklarını gözetmek, Osmanlı sınırları içinde hayatını kaybeden Venediklilerin terekelerine sahip çıkmak ve Venedik tebaasının kendi arasındaki davalarını görmek ile yükümlüdür. Doğu Akdeniz'in, Halep ve Kahire hariç, çeşitli liman kentlerinde bulunan konsoloslardan da balyos sorumludur. Balyosluk makamı, aynı zamanda, noterlik işleri sayılabilecek belge düzenleme faaliyetlerini yürütmekle de yükümlüdür. Balyosun en önemli faaliyetlerinden biri Osmanlı İmparatorluğu'nun siyasi, askeri ve ticari meseleleri hakkında bilgi toplamak ve bu bilgilerin doğruluğunu teyit ederek Venedik'e aktarmaktır. Balyosun haftada bir ya da iki kez göndermekle yükümlü olduğu, "dispacci" adı verilen bu bilgilendirmeler 16. yüzyıl ortalarından itibaren düzenli olarak arşivlenmiştir. Balyosların görev bitiminde Venedik'e geri döndüklerinde Senato huzurunda sundukları, "relazione" adı verilen raporlar 1524 yılından itibaren yazılı olarak da kaydedilmeye başlamıştır. Bu raporlar Osmanlı İmparatorluğu'nun genel durumu ile padişah ve vezirler hakkında detaylı bilgileri, balyosun görev süresi boyunca gözlemlediği hadiseleri ve edindiği çeşitli izlenimleri içermektedir.
Üstlenilecek görevlerin gerektirdiği eğitim, bilgi, deneyim ve ferasete sahip olması gereken balyos, Venedik asilzadeleri içinden seçim usulü ile görevlendirilirdi. Balyosa İstanbul'da katipler ve tercümanlar da dahil olmak üzere 20-25 kişilik bir maiyet eşlik ederdi. Venedik Cumhuriyeti'nin ticari çıkarlarını kollamakla görevli olmasına rağmen kendisine ticaret yapma müsaadesi verilmezdi. Öte yandan, siyasi ve ticari bağlantıları ve görev süreleri boyunca edindikleri deneyimler, balyosların genellikle Venedik devlet hiyerarşisi içinde en üst makamlara yükselmelerine fırsat sağlamıştır.
YAZAR
N. Zeynep Yelçe
KAYNAK
