Psikolojide Araştırma Yöntemleri nedir?
Psikolojik araştırma, bireylerin veya grupların düşünce, duygu ve davranışlarını anlamak için yürüttükleri araştırmayı ifade eder. Psikologlar araştırma yaparken etik kurallara sıkı bir şekilde bağlı kalmalı ve araştırmalar bilimsel ilkeleri (tanımlama, tahmin etme veya yordama, neden-sonuç ilişkisi kurma veya açıklamayı) temsil eden yöntemlere göre yapılmalıdır. Yöntemler ürettikleri verilere göre çok farklı şekillerde sınıflandırılabilmektedir. Bunlar nitel-nicel araştırma, temel-uygulamalı araştırma ve ilişkisel-deneysel araştırmadır.
Psikolojide, nitel araştırma, istatistiksel veya diğer sayısal işlemlerle bulgularına ulaşılmayan araştırma olarak tanımlanmıştır. Amacı, doğal ortamdaki davranışı anlamaktır. Bunu, röportaj, gözlem, etnografi, katılımcı gözlem ve odak grupları gibi doğal teknikler kullanarak yapmaya çalışır. Nitel araştırmanın hedefi örneklemden topluma genellemek yerine çalışılan örneklemin anlaşılması olduğu söylenir. Başka bir deyişle nitel araştırmacılar, olgunun dar yönlerine odaklanmak yerine olguyu kendi bağlamında incelemeye inanırlar. Yukarıda bahsedilen yöntemlere ek olarak, nitel araştırma verileri analiz etmek için çok çeşitli yollar içerir. Bunlar konuşma analizi, söylem analizi, tematik analiz ve hatta tarihsel analizdir.
Nicel psikolojik araştırma, matematiksel modelleme ve istatistiksel tahmin yapmak için psikolojik araştırmalar veya değişkenler arasındaki ilişkiyi inceleme ve bu yollarla teorileri test etme aracı olarak tanımlanmaktadır. Bu tanım nicel araştırmayı nitel psikolojik araştırmalardan ayırmaktadır. Nicel araştırmalarda çok büyük miktarda veri toplamaktadır. İstatistiksel yazılım programları (SPSS ve R gibi yazılım paketleri) tipik olarak bu amaç için kullanılır. Nedensel ilişkiler, ilgili bağımlı veya sonuç değişkenleri etkilediği düşünülen faktörler değişimlenerek ve diğer değişkenler kontrol edilerek incelenir. Araştırma desenleri deneysel çalışmaları, yarı deneysel çalışmaları, öntest - sontest çalışmalarını ve çok değişkenli ileri düzey desenleri içermektedir.
Temel araştırma, doğal veya diğer olguların daha iyi anlaşılması veya öngörülmesi için bilimsel teorileri geliştirmeyi ve mevcut teorileri test etmeyi amaçlanmaktadır. Uygulamalı araştırmalar, olaylara müdahale etmek ve değiştirmek için teknoloji veya teknikler geliştirmeye odaklanır. Uygulamalı araştırmalar temel araştırmalardan yararlanmaktadır.
Psikolojide araştırma yöntemleri betimsel, ilişkisel ve deneysel olarak üçe ayrılmaktadır. Betimsel yöntemler davranışın tanımlanması ve sınıflandırılmasını sağlayan yöntemlerdir. Bir davranışın nerede, ne zaman ortaya çıktığı, frekansı ve diğer davranışlardan farklı özellikleri incelenir. Davranışı tanımlamak için çok çeşitli tekniklerden yararlanılmaktadır. Tutulan günlükler, gözlemler, vaka incelemesi, davranış tanımlama kriterleri ve el kitapları, arşiv taramaları ve standart testler betimsel araştırmalarda kullanılan en yaygın araçlardır. Betimsel araştırma, bilimsel amacın ilk amacı olan davranışın tanımlanması ve sınıflandırılmasına hizmet eder.
Korelatif veya ilişkisel araştırmalar, bilimin ikinci amacı olan olaylar arasında ilişkileri ortaya çıkarma amacıyla yapılan araştırmalardır. Bu araştırma yönteminde önemli olan ilişkilerin doğasını ortaya çıkarmak ve öncül değişkenlerin sonuç değişkenleri ne kadar yordadığını veya tahmin ettiğini bulmaktır. Araştırmacı, olaylara müdahale etmeden var olan ilişkileri edilgen bir biçimde araştırır. Bu yöntemde en fazla kullanılan teknikler anketler, ölçekler ve standart gözlemlerdir. İlişkisel araştırmalar müdahalenin imkansız olduğu durumlarda çok sayıda ilişkileri ortaya çıkarmada yarar sağlamaktadır. Bununla birlikte bu araştırmalarda hangi olayın zamanda önce çıktığını ve doğası bilinmediği için olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurulamaz. Ayrıca, iki olayın arasında üçüncü olay veya değişken aracı bir rol oynayabilir. Son zamanlarda ilişkisel araştırmalarda aracılık ve düzenleyicilik analizleri düzenlenerek değişkenler arasında ilişki biçimleri hakkında zengin bilgiler sunulmaktadır.
Deneysel araştırma yöntemi, araştırmacının bir ve iki değişkenin bir sonuç değişken veya davranış üzerindeki etkisini incelediği bir yöntemdir. Araştırmacı ilişkisel araştırmadan farklı olarak değişkeni değiştirme veya kontrol etme gücüne sahiptir. Değiştirdiği değişken ışık, ses, görüntü, koku, şekil veya bunların bileşimlerinden oluşan bir uyarıcıdır ve bu değişken bağımsız değişken olarak adlandırılır. Etkisini görmek istediği sonuç değişkeni her zaman bir davranıştır ve bağımlı değişken olarak tanımlanır. Bağımlı değişken daha çok gözlem tekniği kullanılarak ölçülmektedir. Bu iki değişken dışında olan tüm değişkenlere karıştırıcı veya kontrol değişkenleri olarak bilinir. Araştırmacı bu değişkenleri seçkisiz veya rastgele seçme yoluyla kontrol eder. Az sayıda katılımcı olduğu durumlarda denkleştirme de yapabilir. Yaş, cinsiyet, zeka gibi değişkenlerde denkleştirme işlemini, bağımsız değişkeninin olduğu deney grubu ve olmadığı kontrol grubunda yapar. Araştırmacı isterse ön ölçüm alabilir. Bu durumda öntest - sontest deneysel desen olarak adlandırılır. Deneysel araştırmalarda bu yollarla karıştırıcı değişkenler kontrol altına alındığı için bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisi güçlüdür. İçsel geçerlik olarak adlandırılan bu avantaja rağmen, deneysel araştırmalarda dışsal geçerlik düşüktür. Deneysel araştırmalar bir veya daha fazla nedeni bulmaya yönelik olduğundan, doğal ortamlarda diğer değişkenlerin davranış üzerindeki etkisini kapsamlı olarak inceleyememektedir. Bu durum bulguların diğer ortamlarda geçerliliğini düşürmektedir.
Psikolojide araştırmalarda kullanılan araştırma teknikleri önem taşımaktadır. Kendilik raporu veya gündelikler, kişinin kendi hakkında verdiği bilgilerden oluşmaktadır. Vaka çalışması, araştırmacının bir kişinin duygu, düşünce ve davranışları kaydettiği ve yorumladığı çalışmalardır. Bu tekniklerde verileri genelleme sorunu bulunmaktadır. Arşiv belli konuda mevcut yazılı kaynakların taranmasını ve özetlenmesini içermektedir. Gözlem, davranışın gözlenmesi ve kaydedilmesi tekniğidir. Doğal gözlemde araştırmacı davranışları doğal ortamda gözler. Kendisi de ortamda yer aldığı için gözlem raporlarının yanlı olması söz konusudur. Sistematik veya kontrollü gözlemde araştırmacı gözlem için önceden planlama yapar, objektif ölçümler için görsel veya işitsel cihazlar kullanır. Görüşme veya mülakat tekniği, bir kişiyle yarı planlanmış veya tam planlanmış sorular sorma ve kişinin düşünce veya görüşlerinin alındığı tekniktir. Anket tekniği, önceden planlanmış soruların belli kurallar içinde yazılı hale getirildiği ve cevaplama seçeneklerinin farklı (açık uçlu veya kapalı uçlu) olduğu bilgi toplama tekniğidir. Ölçekler bir konuda duygu, düşünce veya davranışların kapalı uçlu ve bir ölçek üzerinde (örn. hiç, biraz, bazen, çoğu kez, her zaman boyutu veya hiç katılmıyorum-tamamen katılıyorum boyutu) alındığı bir tekniktir. Testler, bir davranışı geçerli bir şekilde ölçmek için çeşitli görsel, işitsel, dokunsal uyaranlardan oluşan bir tekniktir. Psikolojide kullanılan zeka testleri, nöropsikolojik testler ve çeşitli psikomotor testler bu gruba girmektedir.
Psikolojide araştırma yanlılıkları söz konusudur. Bunlardan birincisi katılımcıları seçme ve koşullara atama yanlılığıdır. Katılımcıları kura veya rastgele atama yoluyla seçmeme durumunda ortaya çıkar. Bazen araştırmacılar kolay örnekleme ve seçme işlemi yaparlar. Bu durum araştırma bulgularının geçerliğini düşürmektedir. Katılımcı veya denek yanlılığı araştırmaya katılıyor olma veya araştırmanın amacını tahmin etme durumundan kaynaklanmaktadır. Katılımcılar bu durumlarda beğenilir veya kurguladıkları cevapları vermektedir. Araştırmanın başlangıcında doğru ve samimi cevaplar vermeye teşvik etme ve araştırma sonunda araştırmanın ne hakkında olduğunu sorma bu yanlılığı kontrol etmede kolaylık sağlamaktadır. Araştırmacı yanlılığı araştırmacının araştırmanın amacı veya hipotezlerini bilmesinden kaynaklı sözel veya sözel olmayan davranışlarla gösterdiği yanlılıklardır. Standart işlemler yazma (deney protokolü), araştırmanın amacını bilmeyen farklı araştırmacılar kullanma ve teknolojik cihazlar kullanma bu yanlılığı azaltmaktadır.
YAZAR
Hamit Coşkun
