Kelime anlamı "azmetmek, ittifak etmek" olan icma, fıkıh terimi olarak "Hz. Peygamber'in vefatından sonraki herhangi bir asırda yaşamış müçtehitlerin tamamının bir meselenin dini hükmü üzerinde görüş birliğine varmalarını" ifade eder. Bu görüş birliğinin önemine, değerine ve Allah tarafından da kabulüne işaret eden birçok ayet ve hadiste dayanağını bulan icma, bağlayıcılık değeri açısından Kur'an-ı Kerim ve sünnetten sonra üçüncü kaynak olarak kabul edilir. İcmanın fikri temelleri arasında, İslam'ın şÃ»rayı emretmesi ve Hz. Peygamber'in bizzat bu prensibi titizlikle uygulamasının yanında sahabeye şÃ»ra ve istişare fikri kazandırmış olması ağırlıklı bir yer tutar.
İcma, Hz. Peygamber döneminden sonra işlerlik kazanan bir kaynaktır. Sahabe içinde içtihad yapabilecek düzeyde olanlar ortaya çıkan yeni meseleler hakkında fikirlerini ifade etmişler ve zaman zaman görüş birliğine varıldığı durumlar da olmuştur ki icmanın ilk örneklerini bunlar oluşturur. Onlardan sonra, günümüze gelene kadar her kuşak içinde yetişen müçtehitler dedini konularla ilgili görüşlerini açıklamışlar ve yeni icma örneklerinin oluşmasına vesile olmuşlardır. Hicri ikinci yüzyıldan itibaren icmanın teorik bir yapıya kavuşturulması yönünde ciddi çabalar ortaya konulmuştur. İcmanın tanımı, kaynak değeri, şartları, işlevi, dayanağı gibi konular ayrıntılı olarak işlenmiştir.
İcma öncelikle dinin uygulama boyutunun olmazsa olmazlarının tespiti etrafında şekillenmiş olmakla birlikte giderek inanç ve ahlak konularında da dinin sınırlarının belirlenmesinde kullanılmıştır. İslam'ın özüne, amaçlarına, temel ilkelerine aykırı şekilde yorumlama teşebbüslerine karşı ayet ve hadislerin güvenceye alınması icma sayesinde mümkün olmuştur. İcma, dini tecrübenin, hukuk, inanç ve ibadet sisteminin korunmasında dikkate değer bir rol oynamış, birliği temsil etmiştir.
İslam alimlerinin, doğruluğu üzerinde görüş birliğine vardıkları konuları doğru kabul etmek Müslüman olmanın bir gereği olup belirli konuları, haklarında icma olduğunu bilerek inkar etmek, dinden çıkmaya yol açabilecek tutumlardandır. Oldukça hassas olan bu konunun yapılandini tartışmalarda maksadı aşar tarzda yorumlanmasına, farklı görüşlere engel olarak kullanılmasına ve insanları kolayca dinden çıkmış olmakla ithama (tekfir) fırsat vermemek için tedbirler alınmıştır. Ayrıca bütün müçtehitlerin ittifak ettiği dinin değişmez temel esasları düzeyine çıkmadıkça herhangi bir şehir, bölge, çevre veya tali bir meseleyle sınırlı ortak fikirlerin icma olarak nitelenmemesi özellikle vurgulanarak icma teorisi oldukça sıkı şartlara bağlanmıştır.
YAZAR
Bilal Aybakan
