Türkçe sözlüklerde, "olmadığı halde varmış gibi tasarlanmış, kurgulanmış olay; bir şeyin kuruluş biçimi, bir bütünü meydana getiren parçaların birleştirilmesi" anlamları olan kurmaca, sanat/edebiyat alanında hayatın gerçekliğinden farklı olarak hayal veya gerçekliğin yeniden tasarlanması ile kurulan masal, destan, roman, şiir, tiyatro gibi eserleri çeşitli bilim alanlarında üretilen eserlerden ayıran bir kavram olarak kullanılmaktadır. Kurgu ile aynı anlamda kullanıldığı gözlense de esasen, kurgu, kurmacanın parçalarını birleştirme tekniğidir. Örneğin roman, kurmaca bir türdür fakat Saatleri Ayarlama Enstitüsü'nde anlatılanların birliğini sağlayan şey kurgudur.
Kurmacanın etimolojik varlığı çok yenidir ve "fiction" kelimesinin karşılığı olarak türetilmiştir. Türkçede sanat eserlerinin niteliklerini bildiren inşa (kurma, yapı), muhayyel (hayal edilen, zihinde canlandırılan), itibari (olmadığı halde öyle sayılan) fantezi (yaratıcı hayal gücü) gibi kavramların kurmaca ve "fiction"un anlamlarını karşıladığı söylenebilir.
Kurmaca gerçeklik kavramı, hayatın ve doğal olanın gerçekliğini değil eserlerdeki karakter, olay ve mekanın birbiriyle ilişkisindeki tutarlığı ve bağlamları (metin içi gerçekliği) ifade eder. Kurmaca gerçeklik, bir çeşit temsil ve taklit bağlamını amaçlar. Sanat ve edebiyatta gerçeğin temsili konusuna, ilk olarak Platon'un (ö.348/7) diyaloglarında rastlanmaktadır. Platon'un mimesis (taklit) kavramından yola çıkan Aristoteles, sanatçı, dış dünya ve kurmaca arasındaki estetik ilişkiyi Poetika'da tartışmıştır. Ona göre bir sanatçı/şair, "gerçekten olanı değil, olabilecek şeyleri olabilirlik ya da zorunluluk yasalarına göre anlatmalıdır" Aristoteles'in (MÖ 322) belirlemesine göre mesela Heredot'un (MÖ 425) Tarih kitabı bir kurmaca (fiction) değildir çünkü metin-dışı göndermelerle gerçeği/var olanı anlatır. Oysa Homeros'un İlyada ve Odysseia destanları, Tûtinameler, Binbir Gece Masalları veya Don Kişot, Ulysses gibi romanlar tasarlanmış oldukları için kurmacadırlar.
Gerçekliğin kurmaca olması, okurun eserlerdeki gerçekliğe ikna olmaması anlamını taşımaz. Kurmaca metinlerde okurun da anlatılanların gerçekliğine inanmış gibi yapması zorunluluğu bulunur. Umberto Eco (ö. 2016), bu konuyu Coleridge'in "inançsızlığın askıya alınması" adlı 'kurmaca anlaşması'yla açıklamıştır. Yalan, uydurma, sahte, hayal de olsa metnin anlam ve dil birlikleri, ancak bu kabullenişle ortaya çıkar.
YAZAR
Mehmet Narlı
