Bir ülke ekonomisinde yapılması planlanan yeni yatırım harcamalarını, tüketim harcamalarında meydana gelen artış/azalış şeklindeki değişmelere bağlayan mekanizmaya hızlandıran denir. Tüketim harcamalarındaki değişmenin yeni yatırım harcamasını hangi ölçüde dalgalandıracağını ifade eden katsayıya ise hızlandıran katsayısı denir. Gayrisafi yurtiçi hasıladan bağımsız olarak yapılan yatırım harcamalarındaki artış, çarpan etkisiyle reel hasılayı, başka bir ifadeyle çıktıyı, kendinden daha fazla arttırır. Reel hasılanın artması, tüketim harcamalarını; tüketimde meydana gelen artış ise hızlandıran etkisiyle tüketim malı üreten üreticilerin yeni yatırım yapmasını teşvik eder. Bu nedenle hızlandıran mekanizmasının çalışması için öncelikle çarpan mekanizması çalışıyor olmalıdır. Hasıla artışının, tüketim kanalıyla artmasını sağladığı bu yatırımlara uyarılmış yatırım denir. Hasıla artışı, planlanan yeni yatırım harcamasını arttırırken hasılanın düşmesi ise planlanan yeni yatırımların düşmesine yol açar. Teorik altyapısı Paul A. Samuelson ve Alvin Hansen tarafından oluşturulan ve Keynesyen makroekonomik teorinin önemli argümanlarından olan çarpan ve hızlandıran mekanizmalarının beraberce çalışmasına çarpan-hızlandıran mekanizması veya süper çarpan denir. Aynı zamanda Samuelson Salınımı olarak da adlandırılmaktadır.
Hızlandıran mekanizmasının çalışabilmesi için ülkenin üretim teknolojisi, emekten çok teknoloji kullanımına dayanmalıdır. Bu nedenle üretimde emek gücünün daha fazla kullanıldığı sektörlerde mal üreten gelişmekte olan ülkelerde hızlandıran mekanizması iyi işlemez. Tüketimde dönemler arasında meydana gelen artışı karşılayabilmek için makine ve teçhizat üreten yatırım malı sektörlerinde eksik kapasite olmalıdır. Üreticiler; işçi, ham madde, makine ve benzeri girdilerin tedariğinde sıkıntı yaşamamalıdır. Tüketim mallarının üreticisi firmalar, mevcut tüketim artışının sürekli olduğuna dair olumlu beklentiye sahip olmalıdır. Aksi halde yeni yatırım yapmaktan kaçınırlar. Bu yüzden yatırımlardaki artışı korumak için hasıladaki büyümeyi hızlandırmak gerekir. Hızlandıran katsayısına sermaye hasıla oranı da denir. Çünkü bu oran, bir birim hasıla üretebilmek için ne kadar net sabit sermaye malına ihtiyaç olduğunu gösterir. Görüldüğü gibi yatırım harcamaları büyük ölçüde konjonktüreldir. Ekonomideki yükseliş dönemlerinde tüketim harcamalarının artışıyla birlikte planlanan yeni yatırımlar artarken gerileme dönemlerinde ise tüketim harcamalarındaki gerilemeyle birlikte düşer. Bu nedenle hızlandıran katsayısının işaret ettiği dalgalanmaların şiddeti, ekonomideki konjonktürü aşağı veya yukarı yönlü olmak üzere önemli ölçüde etkileme gücüne sahiptir.
YAZAR
Betül Gür
