Fikri Ve Sınai Haklar nedir?

Fikri haklar, ilim-edebiyat eserleri, musiki eserleri, güzel sanat eserleri ve sinema eserlerinden doğan haklar ile bunlara bağlı komşu hakları kapsar. Sınai haklar ise marka, coğrafi işaret ve geleneksel ürün adları, tasarım, patent ve faydalı modeller ve benzer modellere ilişkin hakları ifade eder. Önemleri dolayısıyla bu haklara ilişkin hususlar, fikri haklar (=eser) hukuku, sınai haklar hukuku ve ayırt edici adlar hukuku gibi alt dalları içeren ve 'Fikri Mülkiyet Hukuku' diye de adlandırılan Fikri ve Sınai Haklar Hukuku kapsamında düzenlenmiştir. İçinde bulunduğumuz bilgi çağında, fikri ve sınai haklar hukuku, bilginin ve bilgi ürünü eser ve hakların korunması ve kollanması ile ilgili, uygulaması en yoğun olan alanlardan biridir. 

Fikri ve sınai haklar yönetimi, bir işletmenin fikri ve sınai hakları ile ayırt edici ad, unvan ve işaretlerinin korunması, ticari olarak en etkili ve verimli şekilde değerlendirmesi/kullanması ile ilgili strateji ve politikaların belirlenmesi ve ilgili işlerin yönetilmesini ifade eder. Fikri ve sınai hakların ve yönetiminin artan önemine bağlı olarak, birçok kuruluş ve işletmede özel birimler oluşturulmakta, üniversitelerde teknoloji transfer merkezleri teşekkül ettirilmektedir. Fikri ve sınai haklara ilişkin stratejiler, münferit olarak her hakkın kendisine özgü niteliklerine ve yönetime konu hakkın işletmeye ait olması/işletme bünyesinde ortaya çıkması ile işletme dışında bir üçüncü kişiye ait olmasına karşın, bir hukuki ilişki gereğince işletme tarafından kullanılmasına göre farklılık arz edecektir. 

Türk hukukunda esas olarak 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nda düzenlenen fikri haklar, eser sahibinin tescile tabi olmayan, eserin meydana getirilmesiyle üzerinde doğan ve sınırlı sayı ilkesine tabi olan haklarını ifade eder. Eser sahipliğinden doğan mali ve manevi haklar olarak tasnif edilen hakların kendine has özellikleri bulunmaktadır. Örneğin mali haklar süreye tabi iken manevi haklar ebediyen korunmakta ya da manevi hakların kendisi/özü devre konu olmazken mali hakları devredilebilmektedir. İşletmenin hak sahibi olduğu bir eserin yönetimine ilişkin olarak dikkate değer birtakım hususlar bulunmaktadır. Öncelikle sahip olunan hakların sınırları kesin olarak tespit edilmelidir; zira bu suretle, hakların ihlale uğraması durumunda gerekli tedbirler alınabilecek, davalar açılabilecektir. Yine söz konusu durum, hakların bir üçüncü kişiye devredilmesi ya da kullandırılması halinde de önem kazanmaktadır. Mali hakların bir üçüncü kişiye devredilmesinde veya ruhsat verilmesi suretiyle kullandırılması durumunda, buna esas sözleşme ve tasarrufların yazılı olması ve işleme konu hakların ayrı ayrı gösterilmesi gerekmektedir.

Bir işletmede, işletme çalışanı tarafından bir eser meydana getirilmesi halinde çalışan ile çalıştıran arasındaki sözleşmeden veya işin mahiyetinden aksi anlaşılmadıkça; eser üzerindeki mali hakların kullanım yetkisi çalıştırana ait olmaktadır. Öğretide, söz konusu yetkinin mali haklarla sınırlı olmadığı ve çalıştıranın kullanım yetkisine değil de bizatihi hakkın kendisine sahip olacağı da savunulmaktadır. 

İşletmenin başkasına ait bir fikri hakkı devralması veya ilgili hakka ilişkin olarak ruhsat alması durumunda da yukarıda ifade ettiğimiz yazılılık şartı ve devre/ruhsata konu hakların ayrı ayrı gösterilmesi gerekliliği varlığını korumaktadır. Böylesi bir durumda ayrıca dikkat edilmesi gereken husus, işlemin karşı tarafının meşru hak sahibi olduğunun, (bu kişinin de hakkı bir başkasından devralmış olması halinde ilk hak sahibine kadar geriye doğru tüketilerek), ispatının istenmesidir.