RTÜK tarafından, Çocuk ve Medya Hareketi kapsamında gerçekleştirilen Türkiye'de Çocukların Medya Kullanma Alışkanlıkları Araştırması, araştırma bulguları, RTÜK, Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü ve Çocuk Vakfı'nın işbirliğiyle düzenlenen 1. Türkiye Çocuk ve Medya Kongresi'nin açılış bölümünde, Kurulun Başkanı Davut Dursun tarafından kamuoyuna sunuldu.

Dursun, araştırmanın kitap olarak yayımlandığını ve isteyenlere kitap olarak verildiğini söyledi.

Zamanla paralel çocukların medya kullanma alışkanlıkları ve tercihlerinde ciddi değişim yaşandığına vurgu yapan Dursun, şunları kaydetti:

"Genellikle görsel-işitsel medya araçlarının olumsuz etkileri üzerine çok konuşuruz. Fakat artık çocuklar için televizyon izleme, radyo dinleme öncelikli iletişim aracı değil, onun önüne internet, cep telefonu geçmiş bulunuyor. Dolayısıyla bundan sonra medya okuryazarlığıyla ilgili planlama, kitle iletişim araçlarının olumsuzluklarına ilişkin bir projelendirme yapılırken, televizyon ve radyo ağırlıklı bir projelendirmeden ziyade internet ve cep telefonu ağırlıklı bir projelendirme ve çalışmanın yapılmasının daha doğru olduğunu düşünüyorum."

Dursun, çalışmanın saha çalışmalarının mayıs, haziran ve temmuz aylarında gerçekleştirildiğini belirterek, örneklemi Türkiye genelini temsil eden araştırmanın, 26 il merkezi, ilçe, kasaba ve köylerinde 251 eğitim kurumunda, 6-18 yaş grubunda yer alan ve 1-12. sınıflarda okuyan 4 bin 306 öğrenciyle yüzyüze görüşme yönteminin uygulandığını ifade etti.

Örnekleme katılan öğrencilerden yüzde 51,7'sinin kız, yüzde 48,3'ünün de erkek olduğunu belirten Dursun, öğrencilerin yüzde 52'sinin evinde kendisine ait odasının bulunduğunu, kendine ait odası bulunanların yüzde 65,7'sini lise öğrencilerinin oluşturduğunu dile getirdi. Dursun ayrıca, ailenin gelir düzeyi arttıkça kendine ait odası olan öğrencilerin oranının da yükseldiğini bildirdi. 

Öğrencilerin evlerinin yüzde 97,9'unda televizyon var

Dursun, "Türk toplumunda televizyon bulunmayan bir ev yok" diyebilecek bir düzeyde olunduğunu belirterek, araştırma bulgularına göre, öğrencilerin yüzde 97,9'unun evinde televizyon, yüzde 73,7'sinde bilgisayar ve tablet, yüzde 63'ünde internet erişimi, yüzde 44,6'sında sabit telefon, yüzde 38,3'ünde ise radyo bulunduğunu kaydetti.

Kendisine ait odada televizyon bulunan öğrencilerin oranı yüzde 40, bilgisayar ve tablet bulunanların oranının yüzde 80 olduğunu anlatan Dursun, internet erişimi olanların oranı yüzde 65, sabit telefonu olanların oranı yüzde 13,8 ve radyo bulunanların oranı ise yüzde 14 olduğunu kaydetti.

En fazla önem "kitap, gazete ve dergi"ye veriliyor

Araştırmaya göre, öğrencilerin en fazla önem verdikleri iletişim araçlarının kitap, gazete ve dergi olduğu ortaya çıktı.

Kitap, gazete ve dergi yüzde 70,7 oranıyla iletişim araçlarının önem sıralamasında birinci sıraya otururken, internet yüzde 60,8, bilgisayar/tablet yüzde 48,6, cep telefonu yüzde 45, televizyon ise yüzde 40,5 oranında önem verilen iletişim aracı oldu. İncelenen iletişim araçları içinde en eskisi olan radyo, öğrenciler tarafından yüzde 55,2 oranında "önemli değil" kategorisinde değerlendirildi.

Öğrencilerin cep telefonuna günde ortalama 2 saat 39 dakika ayırırken, televizyona 1 saat 55 dakika, internete 1 saat 48 dakika, bilgisayar/tablete (internet dışında) 1 saat 34 dakika, kitap, gazete, dergi (ders kitabı dışında) okumaya 1 saat 32 dakika, radyo dinlemeye 58 dakika zaman ayırdıkları dikkati çekiyor.

Öğrencilerin iletişim araçlarına önem verme düzeyleri ile kullanma süreleri arasında paralellik bulunmadığı belirtilen araştırmada, öğrencilerin önem sıralamasında yüzde 45 ile dördüncü sıraya yerleştirdikleri cep telefonu en uzun zaman ayrılan iletişim aracı olduğu ortaya çıktı.

Benzer şekilde yüzde 40,5 oranı ile beşinci sırada önemli bulunan televizyon ise en uzun zaman ayrılan iletişim aracı sıralamasında ikinci oldu.

İletişim araçları arasında yüzde 60,8 oranı ile önemlilik sıralamasında ikinci durumda olan internet, günlük ortalama kullanım süresi açısından üçüncü sırada yer aldı.

Araştırmaya katılan öğrenciler, dilin kullanımı, bilgi edinme, hayal gücü gelişimi ve davranışlar üzerindeki etkileri açısından iletişim araçlarını değerlendirdi. Her kategori için en fazla olumlu etkilenme bildirilen iletişim araçları kitap, gazete ve dergi olurken, ikinci sırada internet, üçüncü sırada ise televizyon yer aldı.

Bilgisayar ve tabletin ardından beşinci sıraya yerleşen cep telefonu ise radyodan sonra en az olumlu etkilenme bildirilen iletişim aracı oldu.

Çocuklar prime time izleyicisi

Araştırmaya katılan öğrencilerin hafta içinde genel olarak televizyon izlediği saat dilimleri, yüzde 53,1 oranı ile saat 18.00-21.00, yüzde 25 oranı ile saat 21.00-24.00 ve yüzde 24 oranı ile saat 15.00-18.00 şeklinde sıralandı.

Öğrencilerin televizyon izleme nedenlerinin başında yüzde 38,6 oranı ile "vakit geçirmek" geliyor. Öğrenciler eğlenmek için yüzde 21,3, bilgi edinmek için yüzde 18,6 oranında televizyon izliyor.

"Dizileri ve çizgi film/çocuk programlarını izlemek için" televizyon karşısına geçenlerin oranı yüzde 14,1 iken, "Haberleri izlemek, gündemi takip etmek ve dünyadan haberdar olmak için" televizyon izleyenlerin oranı yüzde 13,2 oldu.

Öğrencilerin izlemekten hoşlandığı program türleri tercih sırasına göre incelendiğinde de yüzde 28,7 oranı ile çizgi filmler, yüzde 20,5 ile yarışma programları ve yüzde 15,6 ile yerli diziler başı çekiyor.

Gelir düzeyi ile yerli diziler arasındaki ilişki

Araştırmaya göre, eğitim seviyesi ve gelir düzeyi arttıkça yerli dizileri izleme oranı düştüğü belirlendi.

Müzik programlarını "kız" öğrenciler, spor programları ile yabancı filmleri "erkek" öğrenciler daha çok izliyor. Spor programları ile yabancı filmlerin izlenme durumu ilkokul seviyesinden liseye doğru artıyor. Türk filmlerini ise erkek öğrenciler daha fazla izliyor.

Belgesele dayalı programları izlediğini söyleyen erkek öğrencilerin oranı, kız öğrencilerden daha fazla. Belgesel izleme oranları yaş ve gelir seviyesi ile doğru orantılı olarak artıyor. Kız öğrencilerin magazin programlarını izleme oranı yüzde 21,4 gibi çok büyük bir yoğunluk oluştururken, yaş büyüdükçe yükselen izleme oranı, gelir düzeyi arttıkça düşüyor. Haber ve habere dayalı programları daha çok erkek öğrenciler izliyor.

En fazla izlenen televizyon kanalları

Araştırmaya göre, çocuklar en çok Kanal D, Star, ATV, Show TV'yi izliyor.

Öğrencilerin tarafından en çok izlenen televizyon kanalları sıralamasında yüzde 45 ile KANAL D, yüzde 38,6 ile STAR TV, yüzde 35,3'le ATV ve yüzde 34,7 oranı ile SHOW TV ilk dört sırayı paylaşıyor.

Bu televizyon kanallarını 16,8 oranı ile FOX TV, yüzde 16,4 oranı ile TRT kanalları geliyor. Yüzde 13 oranında izlenen TRT Çocuk kanalı ise yedinci sırada yer buldu Öğrencilerin en çok izledikleri çocuk kanallarının başında da yüzde 39,5 oranı ile TRT Çocuk gelirken, TRT Çocuk kanalını, yüzde 36,6 oranla Yumurcak TV, yüzde 28,5 ile Cartoon Network, yüzde 25,3'le Disney Channel, yüzde 10 ile Planet Çocuk, yüzde 9,7 ile Minika Go takip etti.

Bu arada araştırmada gelir düzeyi yükseldikçe aile ile birlikte televizyon izleme oranı düşerken, tek başına televizyon izleme oranının arttığı tespit edildi. Bu arada öğrencilerin yüzde 7'si radyoyu sıkça dinlediğini belirtirken, yüzde 26,6'sı ara sıra, yüzde 66,4'ü ise hiç radyo dinlemiyor.

Çocukların yüzde 46,3'ü cep telefonu kullanıyor

Araştırmaya katılan öğrencilerin yüzde 46,3'ünün cep telefonu olduğu belirlendi. Cep telefonuna sahip olma durumu, eğitim seviyesi ve gelir düzeyi ile doğru orantılı olarak artıyor ve lise grubunda yüzde 89,5'e ulaşıyor. Bu arada öğrencilerin yüzde 75,5'inin cep telefonunda internet bağlantısı bulunuyor. Öğrenciler cep telefonlarını, öncelikli olarak konuşma, ardından mesajlaşma ve internede bağlanmada kullandığı belirlendi. Araştırmaya katılan lise öğrencilerinin yüzde 30'unun okumayı sevmediği tespit edilirken, öğrencilerin yüzde 81,5'i ders kitaplarının dışında, düzenli olarak kitap okuduğunu, yüzde 28,8'i gazete ve yüzde 27,5'i de dergi okuduğunu ifade etti.

Öğrencilerin yüzde 35,5'i bilgi edinmek, yüzde 12,3'ü okumasını geliştirmek, hızlı okumak, yüzde 12'si ise okumayı sevdiği için kitap/gazete/dergi okuduğunu bildirirken, gündemi takip etmek amacıyla okuyanların oranı yüzde 6,8, kendini geliştirmek için okuyanların oranı ise yüzde 6,6 oldu. Öğrenciler yüzde 39 oranı ile hikaye, roman ve yüzde 22 oranı ile macera, aksiyon türlerini okumayı tercih ediyor. Kitap, gazete, dergi okumadığını söyleyen öğrencilerin yüzde 26'sı "okumayı sevmiyor", yüzde 17,8'i "okumayı sıkıcı buluyor", yüzde 11,7'sinin "okumak ilgisini çekmiyor", yüzde 10,5'i ise "okumaya vaktim yok" yanıtını verdi. "Okumayı sevmiyorum" diyen öğrencilerin oranı yüzde 30 ile "lise" grubunda en üst seviyeye ulaşıyor. Araştırmada öğrenciler okul dışında en fazla aileyle birlikte vakit geçirdikleri belirlendi.

Öğrencilerin yüzde 36,2'lik bölümü okul dışındaki zamanlarında sıklıkla ders çalıştığını belirtirken, yüzde 34,5'lik kesim ise okul dışındaki zamanlarında her zaman ders çalıştığını ifade ediyor. Okul dışında sıklıkla gerçekleştirilen etkinliklerde üçüncü sırayı kitap, gazete, dergi okumak alırken, dördüncü sırada arkadaşlarla vakit geçirme geliyor. Diğer etkinlikler gerçekleştirme oranlarına göre, spor yapma, açık alanda oynama, TV izleme, internette vakit geçirme, bilgisayarda oyun oynama, resim yapma, kapalı alanda oyun oynama, müzik ve sanatla uğraşma, radyo dinle olarak sıralanıyor. Araştırma bulgularına göre, erkek öğrenciler spor ve oyuna kız öğrencilerden daha fazla zaman ayırırken, kız öğrenciler de müzik ve resim çalışmalarına erkek öğrencilerden fazla zaman ayırıyor. Oyuna, spora ve sanata ayrılan zaman sınıflar ilerledikçe azalırken, gelir seviyesi yükseldikçe artış gösteriyor.