Verimlilik -farklı tanımlar yapılsa da- fayda ve katma değer sağlamak amacıyla eldeki kaynakların verimli kullanılmasıdır. Özellikle; üretimi nicel ve nitel yönden geliştirerek kalite tesis etmek için verimlilik çok çeşitli modellerin uygulandığı dinamik ve sürekli güncellenen bir performans arayışıdır.
Verimlilik iktisat, yönetim ve finans bilimi için önemli olan performans alanında çok geniş araştırmalara konu olmuştur. İktisat literatüründe değer kavramına ilk açıklık getiren Smith (1776) üretimdeki artışı verimlilik ve kaynakların verimli kullanılması ile anlatmaktadır. Onu takip eden Ricardo (1817) Emek Değer Teorisi ve Rant Teorisi'nde verimliliği sermaye, toprak, emek ve değer kavramlarıyla birlikte kullanmıştır. İlk kez kapitalizm kavramını kullanan Marx (1867, 1885, 1894) ise emeğin verimliliği ve sermaye bileşkesinin ekonomik büyümede itici güç olduğunu ifade etmiştir. Verimlilik işletmeler için en düşük maliyetle yapılan üretimden sağlanan faydadır. Yönetim ve üretim literatürünün temeli kabul edilen Taylorizm modern yaklaşımlara ışık tutmuş Taylor (1911) tarafından ortaya atılmıştır. Bilimsel Sistem Yönetimi'nin kurucusu Taylor çalışanların verimliliği ve performansı ile literatüre geçmiştir. Fayol (1916) ise kurumların verimliliği üzerinde durmuştur. Finans literatüründe ilk kez yatırımların karlılığı Dean (1951) tarafından fizibilite (yatırım yapılabilirlik) ile başta iç verim oranı yöntemi olmak üzere göreceli verimin maliyetten yüksek olduğu projeler içinde en karlı projenin tercih edilmesi olarak gösterilmiştir. Markowitz (1959) de Portföy Teorisi ile riski en düşük olan yatırımlar içinde verimi ya da getirisi en yüksek olan yatırımın seçilmesini önermiştir.
Özellikle üretim modellerinde çok geniş hesaplama ve sistem yazılımına konu olan verimlilik, karlılık ile yakın ilişkide olmakla beraber ayrı amaçlarla kullanılmaktadır. Verimlilik kısaca çıktıların girdilere oranını miktar değişimiyle ifade ederken karlılık ise gelirlerin giderlere oranını parasal olarak anlatan bir ölçüdür. Verimliliğe rağmen karlılık düşebilmekte ve ancak uzun vadede karlılığa yansıyabilmektedir. Üretkenlik de verimlilik ile karıştırılan kavramlardan biri olup aslında üretim faktörlerinin en iyi şekilde kullanılarak yüksek miktarda ürün elde edilmesidir. Üretkenliğin verimliliğe göre farkı çıktının birim girdiye (iş gücü veya maliyet gibi) oranlanmasıdır. Verimlilik üretkenliği etkilemekte maliyetler nedeniyle verimliliğin azaldığı üretimlerde üretkenlik de azalabilmektedir. Diğer bir kavram olan etkinlik ise kaynakların nasıl kullanıldığı ve hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığını gösteren bir ölçü olarak verimlilikten ayrılmaktadır.
YAZAR
Esin Okay
