Trafik Ve Ulaşım Psikolojisi nedir?
Yol kullanıcılarının davranışlarını, bu davranışların altında yatan bilişsel ve psikomotor süreçleri ve yol davranışlarıyla araç ve trafik çevresi arasındaki etkileşimi inceleyen temel ve uygulamalı bir bilim dalıdır. Odağında yol kullanıcı davranışı olduğundan trafikte insan faktörlerini inceleyen psikolojinin bir alt dalı olarak da tanımlanabilir. İncelediği davranışın çok boyutlu doğası gereği disiplinler arası bir alandır.
Trafik kazaları bütün toplumlar için ciddi bir toplumsal sorun ve çoğu zaman ölümle sonuçlanması nedeniyle trafik psikolojisinin temel araştırma konularından biri olmuştur. "Kaza" terimi hem Türkçede hem de İngilizcede (accident) "kazara", yani istenmeden yapılan davranış anlamına geldiğinden, kuralları bilerek ihlal eden ve çarpışmaya yol açan yol sürücülerin vicdani yükünü hafiflettiği kabul edilmektedir. Bu nedenle, son yıllarda trafik kazası yerine "çarpışma" terimi kullanılmaktadır.
Trafik ve ulaşım psikolojisinin inceleme ve uygulama alanı sürücü eğitimi, etkili güvenlik kampanyalarıyla trafik güvenliği kültürünün oluşturulması, psikolojik öğrenme ve caydırma ilkelerine dayalı etkili trafik denetim mekanizmaları geliştirilmesi, sürücülerin durumluk halleri (örn. yorgunluğun veya alkollü araç kullanımının etkileri), bilişsel, duyusal ve psikomotor yeterliliklerinin incelenmesi ve ölçülmesi (psikoteknik uygulama), araç, yol ve diğer trafik altyapılarının psikolojik süreçlere ve trafik güvenliğine uygun olarak planlanması, araç-sürücü etkileşiminin incelenmesi, kırılgan yol kullanıcıları (örn. çocuklar, engelliler, yaşlılar), saldırgan sürücülüğün psikolojik nedenlerinin araştırılması, trafikte çarpışma riskinin hesaplanması, trafik güvenliği istatistiklerinin analizi, çarpışma sonrası acil hizmetler, çarpışmaya bağlı travma sonrası stres bozukluğunun etkileri, çarpışma analizlerinin derinlemesine incelenmesi gibi çok geniş yelpazeyi kapsamaktadır.
Sürücü davranışları genellikle trafik ihlalleri, ihmaller ve sürücü ve yol kullanıcılarının hataları temelinde incelenmektedir. Trafik ölümlerine ve ağır yaralanmalara ağırlıkla sürücü ihlallerinin yol açması dikkate alınarak, son yıllarda bu davranışlar saldırgan sürücülük kapsamında araştırılmaktadır. Saldırgan sürücülük trafik kurallarını bilerek ihlal etme, aşırı hız yapma, yakın takip, zikzak yaparak sollama gibi riskli araç kullanma ve diğer sürücülere ve yol kullanıcılarına sürekli kızgınlık ve öfke gösterme olarak tanımlanabilir. Saldırgan sürücülüğün altında yatan kişilik özellikleri, trafik stresine ve çarpışma riskine yol açan trafik sıkışıklığının etkisi gibi çevresel özellikler, trafik güvenliği kültürü ve genel kültürel etmenlerin yol kullanıcı davranışına etkisi ve yaşlanmaya bağlı bilişsel ve fiziksel kayıpların trafikte yol açtığı riskler son yılların en yoğun çalışılan konuları arasındadır.
YAZAR
Nebi Sümer
