Öğretim kurumlarının eğitim, yönetim, denetim ve bütçelerinin Milli Eğitim Bakanlığı çatısı altında toplanması amacıyla 3 Mart 1924 günü kabul edilen kanundur.
Kanunun hazırlanmasındaki tarihi arka plan II. Mahmut (1808-1839) döneminden itibaren başlayan reform hareketlerine kadar iner. Bu dönemde geleneksel ve modernin bir arada yürütülme çabası, eğitim alanında da kendini göstermiştir. 18. yüzyıl itibarıyla geleneksel eğitim kurumları, sıbyan mektepleri ve medreseler, Şeriye ve Evkaf Vekaleti'ne bağlı olarak varlığını sürdürmüştür. Maarif Nezareti'ne bağlı olarak ise ilk, orta, lise ve Darülfünun faaliyet göstermekteydi. Mühendishane-i Bahri-i Hümayun ile başlayan süreç boyunca batı tipi askeri kurumlarda yeni nesiller yetişmişti. Diğer yandan Gayrimüslim tebaa da Müslümanların gittiği okullara gidebilmekle beraber denetim ve yönetimleri kendi din görevlilerince yürütülmekte idi. Ayrıca misyonerlik faaliyetlerinin açık seçik yürütüldüğü, denetimleri kendi ülkelerinin konsolosluklarına bağlı yabancı okullar da devredeydi. Bu çok başlı yapı Cumhuriyet'in ilanından itibaren çeşitli düzenlemelerle tek merkezi bir yapıya doğru ilerleme gösterdi. Tevhid-i Tedrisat Kanunu'na ilk adım sayılabilecek, 15 Temmuz 1923'te toplanan Birinci Heyet-i İlmiye'de bazı önemli kararlar alındı. Bu kararlara göre, şehit çocuklarını himaye eden Darüleytamlar ve askeri okullar Maarif Vekaleti'ne devredilecek, genel ilköğretim okulları bakanlıkça açılacak, ilköğretim sonrası tamamlama sınıfları ve mesleki öğretim veren liseler de Bakanlığa bağlanacaktı.
Atatürk'ün hazırlamış olduğu plan çerçevesinde, Milli Eğitim Bakanı Vasıf Çınar (ö. 1935) ve elli yedi arkadaşı, Tevhid-i Tedrisat (Eğitim ve Öğretimin Birleştirilmesi) hakkında hazırladıkları önergeyi ve üç yasa tasarısını 2 Mart 1924 günü Cumhuriyet Halk Fırkası Meclis Grubu'nda sundu ve ertesi gün bu tasarılar genel kurulda kabul edildi. Birbiriyle ilgili ve bağlantılı bu yasalar, sonraki inkılap kanunlarının da temelini oluşturdu. Bunlar; Halifeliğin Kaldırılması, Osmanlı Hanedanı'nın yurtdışına çıkartılması, Şer'iye ve Evkaf Vekaleti'nin kaldırılması ve Tevhid-i Tedrisat Kanunları'ydı. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Yasası) tüm öğretim kurumlarının eğitim, yönetim, denetim ve bütçelerini tek bir çatı altında toplanması amacıyla 3 Mart 1924 günü kabul edildi.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu yedi maddeden oluşmuştur. Kanunun oluşturulma amacına da uygun olarak ilk madde Türkiye dahilindeki tüm eğitim öğretim kurumlarının Maarif Vekaleti'ne bağlandığını açıklamaktadır. İkinci maddesinde Şeriye ve Evkaf Vekaleti ya da özel vakıflar tarafından yönetilen tüm medrese ve mekteplerin de Maarif Vekaleti'nin yönetimine alındığını hükme bağlamıştır. Üçüncü madde, Şer'iye ve Evkaf Vekaleti bütçesinde okullar ve medreselere ayrılan tüm gelirlerin Maarif Vekaleti'ne nakledileceğini düzenlemektedir. Dördüncü madde ise yüksek din uzmanları (yüksek din mütehassısları) yetiştirilmek üzere Darülfünun'da bir İlahiyat Fakültesi kurulacağı, imamlık ve hatiplik gibi din hizmetlerinin gerçekleştirilebilmesi için de ayrı okullar açılacağına ilişkindir. Beşinci madde kanunun yayınlandığı tarihten itibaren genel eğitim ve öğretim ile ilgili olup şimdiye kadar Müdafaa-i Milliye Vekalet'ine (Milli Savunma Bakanlığı) bağlı olan askeri ortaokul (rüştiye) ve liselerle (idadi) Sıhhiye Vekalet'ine (Sağlık Bakanlığı) bağlı yetimhanelerin (darüleytamlar), bütçeleri ve eğitim kadroları ile beraber Maarif Vekaleti'ne bağlandığına dairdir. Kanunun son iki maddesi uygulanmaya başladığı tarih ile uygulayıcısının İcra Vekilleri Heyeti olduğunu belirtmek üzere eklenmiştir.
Bu maddeler doğrultusunda Türkiye Cumhuriyeti'ndeki tüm bilim ve eğitim kurumları ile Şeriye ve Evkaf Bakanlığı ve özel vakıfların yönettiği bütün medreseler ve okulların yönetimi ve bütçeleri Maarif Vekaleti'ne devredilmiştir. Mektep ve medreseler için ayrılan ödeneklerin Maarif Vekaleti bütçesine nakledilmesiyle de bu okulların, Maarif Vekaleti dışında herhangi bir yer ve makamla hiçbir şekilde irtibatının kalmaması sağlanmıştır. 22. 4.1341 (1925) tarihinde beşinci maddede yapılan değişiklikle Mekteb-i Harbiye'den oluşan askeri liseler bütçe ve kadrolarıyla Müdafaa-i Milliye Vekaleti'ne (Milli Savunma Bakanlığı'na) nakledilmiştir.
Sonuç olarak Tevhid-i Tedrisat Kanunu "eğitim ve öğretimin bir merkezden yönetilmesi" fikrini uygulamaya geçirmiştir.
YAZAR
Hayrünisa Alp
