Canlılığın sona ermesi hali. Ölüm, bütün canlılarda farklı görünümlerde kendini gösterse de insan için en genel biçimiyle solunumun durması, kalbin atmaması ile kendini gösterir.
Canlılığın sona ermesi, ilk insan topluluklarından itibaren insanların düşünme dünyalarının önemli bir bölümünü kapsamıştır. Düşünce tarihi boyunca mitolojiler, dinler, politik hareketler ölüm ve ölümle bağlantılı diğer olgularla ilgili açıklamalar getirmeye çalışmışlardır. Bu açıklamalar genel olarak ölümü olduğu kadar, hatta ölümden daha fazla, yaşamı anlamayı, anlamlandırmayı içermektedir. Bu bakımdan ölüm yaşamla birlikte düşünülen bir olgudur.
İnsanın nasıl bir yaşam yaşayacağı ölüm sonrası ve hatta ölüm öncesi ile ilgilidir. Bu bakımdan ölümü açıklamak için hem ölüm öncesi hem de ölüm sonrası açıklanmaya çalışılır. Farklı toplumların mitolojik açıklamalarında ortak açıklamalar, ortak anlatılar söz konusudur. Bütün bu anlatılar öncelikle kozmogonia (evrenin doğuşu/oluşu/yaratılışı) ve theogonia ile (tanrının/tanrıların doğuşu/oluşu/yaratılışı) başlar. Mitolojiler ve dinler insanın nasıl yaratıldığını ve öldükten sonra başına neler geleceğini açıklarlar. Bütün bu açıklamaların nedeni insanların yaşamlarının amacının ne olduğu, neden yaşadıkları, nasıl yaşamaları gerektiği ve öldükten sonra neler olacağı sorularına yanıt verme çabasıdır. İnsanın ölüme bakış açısı, ölüme yaklaşımı yaşama yaklaşımını da belirler. İnsan ölümüne ya da ölümden sonra olacaklara göre bir tutum alır. Bu tutumlardan biri de insanın ölümsüzlük isteğidir. İnsan ölümsüz olmak ister. Kimi mitolojilerde ölümsüzlüğü arayan kahramanların hikayeleri söz konusudur. İnsan, bedensel olarak ölümsüz olmadığının bilinince vardığında ruhunun ölümsüz olduğu düşüncesine yönelecektir. Çeşitli inanç biçimlerinde insan ruhun ölümsüz olduğunu düşünür. Bu inanç biçimlerinden kimi insanın ruhunun bedendeki canlılık sona erdikten sonra sonsuza kadar ruhun ikamet edeceği öte dünya anlatılarına dayanırken, diğer bir kısmı da ruhun bedenden bedene geçerek varlığını devam ettirdiğini ileri sürmüşlerdir. Hatta kimi inanç biçimlerinde ruhun insan bedeni dışında hayvan ve bitki formlarına bürünerek de ruh göçünün gerçekleştiğine inanılır. Ruhun insan, hayvan ve bitki formlarında dolaştığına inanan insanların bitki ve hayvanlara karşı davranışları da buna uygun olarak şekillenmiştir. İnsanın ölümsüzlük isteğinin diğer kendini gösterme biçimi insanın öldükten sonra kendinden geriye bir şeyler bırakması biçiminde gerçekleşir. Bunun bütün insanlar için doğrudan yolu çocuk yaparak insanın neslinin devamını sağlamaktır. Buna karşın çok az sayıda insan ise yapıtları, başarıları ile adlarının yüzyıllar boyunca anılmasını sağlayarak bir çeşit ölümsüzlüğe ulaşmaya çabalamışlardır.
İnsanlık tarihi boyunca insan ölüm hakkında düşünmüş ve ölüm ile yaşam hakkındaki sorularına cevap aramıştır. Ölüm ve ölüm ile ilgili soruşturmalar günümüzde felsefe, sosyoloji, antropoloji vs. başta olmak üzere sosyal bilimlerin çalışma konularının önemli bir bölümünü kapsamaktadır.
YAZAR
Güvenç Şar
