Çin'de inanışları ve pratikleriyle, Konfüçyüs (ö. MÖ 479) öncesi 1500 yıllık geçmişi olan, siyasi, dini ve kültürel bir gelenektir.
Ruizm, Konfüçyüs ile kurumsallaşmaya başlamış ve günümüze kadar siyasi ve entelektüel birikimlerin etkileşimiyle farklı şekillerde devam etmiştir. Konfüçyüs, Konuşmalar (7:1)'da konumunu, "yenilik yapmadan naklederek, geleneğe yaslanıyorum ve ona bağlıyım" sözleriyle ifade eder. Ruizm, Doğu Han Hanedanlığı'nda (MS 25-220) dönemin resmi ideolojisi olarak benimsenmiş olup Qing Hanedanlığı'nın son yıllarına kadar (1912) bu ayrıcalığını korumuştur. Ruizm'i Konfüçyüs'ün öğretileriyle açıklamak bu geleneğin 2500 yıllık gelişimini ve değişimini göz ardı etmek olacaktır. İki bin yıl hanedanlık ideolojisi olarak Ruizm, Çin'de devlet yapısıyla özdeşleşmiş ve onun gölgesi altında gelişmiştir. Ruizm, aile ile bireyler arasındaki ve bireyler ile devlet arasındaki ilişkileri düzenlemesiyle, toplumsal olarak da yaygınlık kazanmıştır. Özetle Ruizm, Çin kültürüyle eşleşmiştir.
Konfüçyüs ve Konfüçyanizm adlarını bize kazandıran 16. yüzyılda misyonerlik faaliyetleri için Çin'e giden Cizvit papazlarıdır. Hristiyan teolojisi ekseninde ve Konfüçyüs'ün bu dini gelenek içindeki önemine bağlı olarak böyle bir adlandırma yapmışlardır. Fakat Konfüçyanizm'in Çincesi Ruizm'dir. Ruizm, rujiao (bilginler doktrini), rujia (bilginler okulu), ve ruxue (bilginler çalışmaları) kavramlarının topyekûn bir şekilde ifadesidir. Konfüçyanizm, Ruizm'in yapısı ve tarihi göz önüne alındığında yanlış bir adlandırmadır. Bundan dolayı, Batı'da bazı akademik çalışmalarda da Konfüçyanizm yerine Ruizm tercih edilmektedir.
Konfüçyüs sonrası Ruizm, zamanın egemen siyasi, dini ve entelektüel akımlarıyla birlikte yoğrulmuştur. Konfüçyüs merkezli felsefi ve siyasi Ruizm, Daoizm (Taoizm) gibi diğer düşünce okullarıyla etkileşimi sonucu Doğu Han Hanedanlığı'nda devlet ideolojisi olarak benimsenmiştir. Beş Klasik (wujing) MÖ 136 yılında hanedanlık eğitim sisteminin temelihaline gelmiştir. Geleneğe göre, Konfüçyüs Ruizm'in dini metinleri olan Beş Klasiği hem derlemiştir hem de yorumlarıyla ve ön sözleriyle genişletmiştir. Bunlar: Şiir Klasiği (shijing), Tarih Klasiği (shujing/shangshu), İlkbahar ve Sonbahar Vakayinameleri (chunqiu), Ayinler Kayıtları (liji) ve Değişiklikler Klasiği'dir (yijing). Bu dönemde, Dong Zhongshu'nun (ö. MÖ 104) yorumuyla doğaüstü güçler ile insanlar arasında bağın imparatorlar aracılığıyla kurulacağı anlayışı da yaygınlık kazanmıştır.
Budizm'in Çin'de yayılmasına tepki olarak, birbirinden farklı düşünce ekollerini içinde barındıran Neo-Ruizm (Neo-Confucianism) bir diğer adıyla da Song-Ming Ruizm'i (Song-Ming Confucianism) 8. yüzyılda Han Yu (768-824) ile şekillenmeye başlamıştır. Bu reform hareketi, Çince yol öğretisi (daoxue), ilke öğretisi (lixue) ve kalp-zihin öğretisi (xinxue) gibi farklı akımlarla temsil edilmiştir. Önde gelen düşünürleri de Zhou Dunyi (ö. 1073), Zhang Zai (ö. 1077), Cheng Hao (ö. 1085), Cheng Yi (ö. 1107) Zhu Xi (ö. 1200), Lu Jiuyuan (ö. 1192) ve Wang Yangming (ö. 1529)'dir. Ruizm'in Dört Kitabı (sishu) olarak bilinen Konfüçyüs'ün Konuşmalar'ı (lunyu), Mengzi'nın kendi adıyla adlandırılmış eseri (mengzi), Ayinler Kayıtları'ndan Büyük Öğreti (daxue) ve Orta Ölçü (zhongyong) bölümleri, yeni bir dini metin tasnifi olarak bu dönemde ortaya çıkmıştır.
Han Çinlileri tarafından yönetilen Ming Hanedanlığı'nın (1368-1644) "barbar" Mançular tarafından yıkılması ve Avrupa'nın teknolojik icatlarla Çin'i geride bırakması ile birlikte Ruist bilginler geleneği sorgulamaya başlamış ve Budist ve Daoist etkiler ile Ruizm'in yozlaştığı sonucuna varmışlardır. Gu Yanwu (ö. 1682), Yan Ruoqu (ö. 1704), Dai Zhen (ö. 1777), Wang Mingsheng (ö. 1798) ve Qian Daxin (ö. 1804), bu akımın önde gelen savunucularındandır. Bu entelektüeller, yanlış anlaşılan ve uygulanan Ruizm'in Çin devletinin ve toplumunun hak ettiği yerde olmasının önünde engel teşkil ettiğini iddia etmişlerdir. Çözüm yolunu ise Ruizm'in yanlış yorumlardan temizlenmesi ve asli haline dönmesi olarak açıklamışlardır. Kanıt-merkezli metin analiziyle gerçek Ruizm'e ulaşmayı hedefleyen bu akım, sorunun Ruizm'in yanlış anlaşılmasından kaynaklandığını iddia etmektedir. Fakat, 4 Mayıs Hareketi/Yeni Kültür Hareketi Ruizm'i geri kalmışlığın sebebi olarak görmüştür. 20. yüzyılda ortaya çıkan bu akım, Ruizm'in demokrasi ve bilimle yenilenmesini hedeflemiştir. Chen Duxiu (ö. 1942), Cai Yunpei (ö. 1940), Li Dazhao (ö. 1927) ve Hu Shi (ö. 1962) bu akımın önde gelen düşünürlerindendir. Bu akımda; kadının kocasına itaat etmesi, halkın yöneticisine sorgusuz riayeti, bireyin değil ailenin önemsenmesi gibi Ruist değerler, Çin'in geri kalmasındaki sebepler olarak görülerek reddedilmiştir.
Son olarak, Çin Komünist Partisi yönetimi altındaki Modern Çin'de, Ruizm dini bir yapılanmanın aksine, ahlaki ve felsefi bir yapı olarak tanınmıştır. Çin halkı da Ruizm'i bir din olarak görmemektedir. Fakat Ruizm uluslararası alanda Çin devletinin yumuşak gücü olarak Çin dilini ve kültürünü yaymak ve yurt içinde İslam ve Hristiyanlık gibi dışarıdan Çin'e giren dinlerin yayılmasını engellemek için desteklenmektedir.
YAZAR
Cuma Özkan
