Batı dillerine Yunancadan geçerek yaygınlaşan metafor, öncelikle sözün hakiki (temel) anlamının dışında kullanılması demektir. Türkçedeki istiare, eğretileme, deyim aktarması kavramları da aynı şekilde sözün geçici olarak asıl anlamının dışında kullanılmasını kasteder. Temel anlamın dışındaki dil kullanımları genel olarak metafor veya metonim (mecaz) kavramları ile ifade edilmektedir. Bazen birbirini kapsayacak yahut birbirinin yerine geçecek şekilde kullanıldığı görülse de metafor benzerlik ilişkisine, metonim benzerlik dışındaki bir ilgiye bağlı yer değiştirmeleri karşılar. Günlük dildeki birçok deyim ve ibarede kalıplaşmış biçimde metaforların bulunduğu bilinmektedir. Ayrıca kavramın edebiyat, dil bilimi, felsefe, retorik, psikanaliz, bilişim bilim gibi farklı alanlarda yaygın olarak kullanıldığı görülüyor.
Aristo'dan günümüze metaforun türlerinden, işlevinden ve amacından söz eden geniş bir literatür bulunmaktadır. Edebiyatta en çok görülen metafor uygulamaları sözün etkili ve güzel bir şekilde sunulması amacını taşıyor. Bununla birlikte bir süs unsuru, yeni bir bilgi sağlama veya hakikatin temsilini oluşturma bakımından birbirinden çok farklı metafor tasarruflarından söz edilir. Bu bakımdan metaforun ifadeyi güzelleştiren işlevi kadar, hakikatin göstergesi olma özelliği de dikkati çeker. Öyle ki sadece edebiyatta değil başta felsefe olmak üzere hem pek çok sanat faaliyetinde hem de düşünceyi ilgilendiren alanlarda metaforlarla ifade edilen duygu ve fikrin başka türlü sunulamayacağı kabul edilmektedir. Bu özelliğiyle metafor, duygu ve düşünceyi yansıtmanın temel araçlarından birisidir.
Türk edebiyatında gerek Divan ve halk edebiyatının gerekse modern dönem edebiyatının çeşitli türlerinde zengin metafor uygulama ve örnekleri bulunmaktadır. Klasik edebiyatta daha ziyade hakikatin güzel ve etkili ifadesi amacıyla başta mazmunlar olmak üzere bir tür kolektif metaforlar kullanılmıştır. Modern şiirde ise şairden şaire değişen, hatta aynı şairin farklı şiirleri arasında farklı anlamlara gelebilen özgün ve şairle eşya arasındaki ilişkileri kurcalayan metaforların kullanıldığı dikkati çekmektedir.
YAZAR
Yılmaz Daşçıoğlu
