Ortaklık veya alacaklılık hakkı sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları yetkili kurumlarca (Türkiye'de Sermaye Piyasası Kurulu'nca) belirlenen kıymetli evraklardır.
"Menkul", bir yerden bir yere taşınabilir mal anlamındadır. Dolayısıyla menkul kıymetlerden kastedilen de, yatırım aracı olarak değerlendirilen, taşınabilir kıymetli evraklardır. İhraç edilmesi için yetkili organdan (Türkiye'de Sermaye Piyasası Kurulu'ndan) izin alınan, belli bir tutarı temsil eden bu kıymetli evraklar; satın alan kişilere ortaklık ya da alacak hakkı sağlar. Temsil ettikleri bu hak, belgeden ayrı bir şekilde kullanılamaz; aynı şekilde hakkın korunarak belgenin devredilmesi de mümkün değildir.
Menkul kıymetler, nama veya hamiline yazılı olabilir. "Hamiline yazılı kıymetler", kimin elinde ise onun sahipliğinde sayılır ve sadece teslimle sahiplik değiştirir. "Nama yazılı kıymetler"de ise ciro işlemi yapılması gerekir. Kanunen kıymetli evrak niteliği taşıyan Menkul kıymetlerin nominal değerlerine ek olarak, piyasadaki mevcut arz ve talebin ortaya çıkardığı bir de piyasa değerleri vardır. Çok sayıda ihraç edilirler ve halka -yatırımcılara- arz edilirler. Yatırım amacı ile alınırlar ve yatırımcılara dönemsel gelir sağlarlar.
Sermaye Piyasası Kanunu tarafından kabul edilen başlıca menkul kıymetler, aşağıdaki gibi sıralanabilir:
"Pay (hisse) senetleri", anonim ortaklıklarca ihraç edilen ve anonim ortaklık sermaye payını temsil eden kıymetli evrak niteliğinde senetlerdir. "Tahviller", anonim şirketlerin kaynak bulmak amacıyla ticaret ya da sermaye piyasası kanunlarına göre, itibari kıymetleri eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları, vadesi bir yıldan uzun borç senetleridir. "İntifa senetleri", ortaklık hakkına sahip olmaksızın birtakım haklardan yararlanma imkanı sunan ve kurucu, adi ve katılma intifa senedi gibi çeşitleri olan bir menkul kıymet türüdür. "Kar-Zarar Ortaklığı Belgesi", anonim ortaklıkların finansman ihtiyaçlarını karşılamak için ihraç edebilecekleri kar ve zarara katılma hakkı veren menkul kıymetlerdir.
"Hazine bonoları", Devlet İç Borçlanma Senetlerinden vadesi bir yıldan kısa olanlardır. Hazine Bonoları ihraç tarihinde nominal değerin altında iskontolu olarak satılırlar. Vade sonunda nominal değer ile iskontolu satış değeri arasındaki olumlu fark faiz gelirini gösterir.
"Gelir ortaklığı senetleri", kamu kurum ve kuruluşlarına ait tesislerin gelirlerine gerçek ve tüzel kişilerin ortak olmasını sağlayan hamiline yazılı senetlerdir.
"Finansman bonoları", ihraççıların borçlu sıfatıyla düzenleyip kısa vadeli borç (finansman) temin etmek amacıyla, iskonto esasına göre ihraç ettikleri menkul kıymettir. İskonto oranı ihraççı tarafından serbestçe belirlenen, vadesi en fazla bir yıl olan, halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satılabilen finansman bonolarıdır; yatırımcılar açısından ise kısa vadeli olması nedeniyle faiz riskinden korunma sağlar."Banka bonoları", bankaların Sermaye Piyasası Kurulu düzenlemeleri çerçevesinde borçlu sıfatıyla düzenleyip kaynak temin etmek amacıyla ihraç ettikleri menkul kıymetlerdir. İskonto esası ile satılan söz konusu bonoların iskonto oranı ihraççı banka tarafından serbestçe belirlenir. Halka arz edilecek olan banka bonolarının vadesi 60 günden az, bir yıldan fazla olamaz. Tahsisli satılacak banka bonolarının vadesi 15 günden az, bir yıldan fazla olamaz. Halka arz edilmek suretiyle satışa sunulan banka bonolarının satışında uygulanacak vadeye uygun iskonto oranları yıllık bazda hesaplanarak, satışın yapılacağı yerlerde satış süresi içerisinde banka tarafından duyurulur.
"Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler", ihraççıların kendi ticari işlemlerinden doğmuş veya diğer şirketlere ait olup da kendileri tarafından devralınmış (temellük edilmiş) alacaklar karşılığında ihraç edebilecekleri kıymetli evraktır. Fon portföyündeki varlıklar karşılığında ihraç edilen borçlanma senedidir.
YAZAR
Murat Kıyılar
