Hükumet Sistemleri nedir?

Bir ülkede yasama ve yürütme organlarının oluşumu, işleyişi ve karşılıklı ilişkilerini düzenleyen mekanizmadır. Hükûmet sistemi kavramı devlet kavramı ile ilişkili olarak ele alınmalıdır. Devlet, bir ülkede yaşayan topluluğun politik bütünlüğü olarak egemenlikle ilişkili bir kavramdır. Devlet, yöneten ile yönetilen arasındaki egemenlik ilişkisi biçimi üzerinden sınıflandırılabilir. Bu anlamda devleti egemenliğin kullanım alanlarına göre ya da egemenliğin kaynaklarına göre ayırabiliriz. Egemenliğin kullanım alanlarına göre devlet üniter, federatif, bölgesel ya da konfederatif olabilir. Egemenliğin kaynağı açısından da monarşik, teokratik, oligarşik ya da demokratik olabilir. Hükûmet sistemleri ise egemenliğin işlevsel boyutuyla alakalıdır. Egemenliğin pratik kullanımında kuvvetin, gücün ve otoritenin yarattığı meşruiyet halkaları iktidarı biçimlendirmektedir. İktidarın kamunun yönetiminde kullandığı yöntemler ise hükûmet sistemlerini oluşturmaktadır. Bu bağlamda hükûmet sistemleri yasama, yürütme ve yargı kuvvetleri arasındaki güç dağılımını belirleyen kural ve kurumlar üzerinden sınıflandırılabilir. Hükûmet sistemleri kuvvetleri farklı biçimlerde güçle birleştirerek meşru otoriteler elde eder.

Hükûmet sistemlerinin sınıflandırılmasının anahtarı; yasama, yargı ve yürütme kuvvetlerinin farklı egemenlik kullanım biçimlerine yol açmasına dayanmaktadır. Bu anlamda kuvvetler birliğine dayalı hükûmet sistemleri ve kuvvetler ayrılığına dayalı hükûmet sistemlerinden bahsedebiliriz.

Kuvvetler birliğine dayalı hükûmet sistemleri, egemenliğin kullanımını yasama, yargı ya da yürütme organından birinde toplamaktadır. Kuvvetin yürütme organında toplandığı hükûmet sistemleri: Yürütme organı kamu yönetimi açısından kuvvetin en kolay toplandığı kurumlardan biridir. Zira yürütme, hükûmet etmenin en pratik ve en temel işlevidir. Bu bağlamda oluşan hükûmet sistemlerini mirasa dayalı "mutlak monarşiler" ve mirasa dayalı olmayan "diktatörlük/tiranlık" olarak ayırt edebiliriz. Mutlak monarşiler, töre ya da yasalardan kaynaklanan meşru iktidara geliş hakları olan muktedirlerin sınırsızca hükûmet etmeleridir. Diktatörlük ya da Tiranlık ise güçle iktidarı devralanların sınırsızca hükmetmeleridir. İkisi arasındaki temel fark, iktidarı kullanım biçimleri değil, muktedir olma biçimleridir. Her ikisi de iktidarı kullanım biçimi açısından otoriter ya da totaliter olabilir. Otoriter hükûmet sistemleri iktidar alanının toplumsal olandan ayrıştırılarak korunduğu ve toplumsal alanın siyasal ilişkilerden arındırıldığı yönetim biçimleridir. Totaliter hükûmet sistemleri ise muktedirlerin toplumsal olanı da belirlediği ve özgürlük alanlarının tamamen yok edildiği yönetim biçimleridir. Bu anlamda mutlak monarşiler de diktatörlükler de otoriter ya da totaliter şekilde yönetilebilir.

Kuvvetin yasama organında toplandığı hükûmet sistemi: Yasama organının yürütme işlevini de üstlendiği hükûmet sistemine "meclis hükûmeti sistemi" adı verilmektedir. Meclis hükûmeti parlamenter sistem demek değildir. Yürütmenin ya da yargının ayrı bir kuvvet sayılmadığı ve yasa yapan meclisin hem yürütmeyi hem de yargıyı üstlendiği sistemlerdir. Yürütme, yasama organı içinden çıkarken yasamanın başındaki aynı zamanda yürütme organının da başı sayılmaktadır. Yürütme türevsel bir yetki olduğundan, sorumlu değil, görevlidir. Sorumluluk meclise aittir. Bu nedenle fesih yetkisi de ancak siyasal sorumluğu taşıyan tek organ olarak meclise aittir. Yargı, bir uzmanlık alanı olarak görevlendirilmiş ancak meclisin her an müdahalesine de açıktır. Gerektiğinde meclis, yargının yerine geçerek de karar oluşturabilmektedir. Kanunların yapımının ve yönetsel ya da yargısal kararların mecliste toplandığı bir hükûmet sistemidir.

Kuvvetin yargı organında toplandığı hükûmet sistemi: Yargıçların ya da mahkemelerin hükûmet ettiği yönetim biçimidir. Tam teşekküllü ve uzun süreli örnekleri olmasa da yargı kararlarının yürütme ya da yasamanın yerine geçtiği durumları ifade etmek için kullanılan "juristokrasi" kavramıyla açıklanan bir hükûmet sistemidir.