Formel eğitim, belirli bir çerçeve program dahilinde, bir eğitimcinin liderlik ve rehberliğinde, aşamalı bir yapıda ve kurumsal bir ortamda gerçekleştirilen, öğrenme sürecinin sonunda resmi olarak belgelendirilen eğitim faaliyetlerini içerir. Genellikle okullarda gerçekleştirilen eğitim, formel eğitim olarak ifade edilir. Enformel eğitim, tesadüfi ve rastgele olarak her yerde ve her zaman gerçekleşebilir. Dolayısıyla önceden planlanmış bir özelliğe sahip olmayıp, eğitim süreci herhangi bir eğitimci tarafından yönlendirilmez. Enformel eğitim ve öğrenmenin planlanmış bir başlangıç noktası, sonu ve bu eğitim sonunda genelde herhangi bir bitirme belgesi yoktur. Örneğin; insanların televizyon izlerken, gazete okurken veya arkadaşları ile sohbet ederken öğrendikleri bilgiler, enformel öğrenme alanına girer.
Formel olmayan eğitim, formel ve enformel eğitimin bileşenlerini içeren bir yapıya sahiptir. Belirli bir plan ve program dahilinde, kurumsal bir yapıda ve bir eğitimcinin rehberliğinde gerçekleştirilir. Ancak formel öğrenmede olduğu gibi uzun süren aşamalı bir yapıdan söz edilemez. Bu anlamda formel öğrenmeye kıyasla daha kısa süreli öğrenme faaliyetleridir. Bu süreç, diploma düzeyinde olmasa da genelde sertifika ile belgelendirilir.
Okul dışı öğrenme, "dışarıda öğrenme," "sınıf dışı öğrenme" veya "okul dışı deneyimler" gibi farklı şekillerde ifade edilir. Araştırmacıların büyük bir kısmının üzerinde mutabık kaldığı okul dışı öğrenme kavramı, sınıfın hemen dışındaki ortamların -formel eğitimde zenginleştirici- tamamlayıcı bir destek olarak kullanılmasıdır. Bu kapsamda okul dışı öğrenme de aslında öğretim programı temelli bir yapıdadır. Okul dışında gerçekleştirilen eğitim uygulamalarının, yöntem-içerik-ortam bileşenlerini içermesi beklenir. Uygulama gerçekleştirilmeden önce, bir ortama yapılacak ziyaretler (örn. bir müze) için gerekli izinlerin alınması ve o ortamda gerçekleştirilecek etkinliklerin hazırlanması gibi ön çalışmaların yapılması; uygulama sonunda ise poster hazırlatma, hikaye yazdırma gibi değerlendirme faaliyetleri ile çalışmaların tamamlanması önerilir.
Bir ortamda gerçekleşen öğrenme, onun hangi amaç doğrultusunda yapıldığına bağlı olarak isimlendirilir. Örneğin; mahalledeki çocuk parkında, bir arkadaşımız sayesinde veya bir bilim merkezinde kendi kendimize öğrendiğimiz bilgiler enformel öğrenmedir. Farklı ortamlarda belirli bir zaman aralığında, bir eğitimci rehberliğiyle gerçekleştirilen kurs tarzı eğitimlerle de formel olmayan öğrenmeler gerçekleşebilir.
YAZAR
Ahmet İlhan Şen
