Eğitim teknolojileri; etkili ve verimli bir öğrenmenin gerçekleştirilmesi için sorunların analizi ve onların çözüm yollarının araştırılması, çözümlerin uygulanması, değerlendirilmesi ve sürecin yönetiminde kullanılan tüm araç-gereç ve kaynakları içeren teorik ve uygulamalı eğitim sürecidir. Eğitim teknolojileri, her ne kadar eğitim bilimleri alanına ait bir terim olsa da bilgisayar bilimleri, sosyoloji, psikoloji ve felsefe gibi farklı bilim dallarıyla da ilişkili olup disiplinler arası bir çalışma alanıdır. Eğitim teknolojileri kavramıyla iç içe geçen ve çoğunlukla birbirinin yerine kullanılan öğretim teknolojileri kavramı, öğrenme ve performansla ilgili sorunların çözümüne odaklanır. Başta eğitim kurumlarında ve iş yerlerinde olmak üzere çeşitli ortamlarda bireylerin öğrenmelerini ve performanslarını geliştirmek için öğretim süreci ve öğretim dışı süreçlerin ve kaynakların tasarımı, geliştirilmesi, uygulanması, değerlendirilmesi ve yönetimi ile ilgili uygulamaları ve teorileri ifade eder. Öğretim teknolojilerinin çerçevesi, öğretme-öğrenme süreçleri ve sistemleriyle sınırlı iken eğitim teknolojileri, insan yeteneğini geliştirme sürecinde işe koşulan diğer sistemleri de içeren daha kapsamlı bir kavramdır.
Eğitim teknolojileri, her dönemde yaşanan gelişmelere bağlı olarak farklı araç-gereç ve kaynaklarla şekillenmiştir. Hiyeroglif yazılara kadar dayanan eğitim teknolojilerinin tarihi gelişim süreci, 19. yüzyılda basılı kitaplar ve kara tahtanın eğitim ortamında kullanılması ile hız kazanmıştır. Dünyada 1910-1920 yıllarında başlayan görsel araçlarla öğretim hareketi, 1930'lu yıllarda ses kayıtları, radyo yayınları ve görsel-işitsel araçların kullanımı ile devam etmiştir. Daha sonra 1970'lerde televizyon, film, tepegöz, bilgisayar yazılım ve donanım araçlarının eğitim teknolojilerinde etkisi görülmeye başlanmıştır.
Türkiye'de 1980'li yıllarda eğitim teknolojileri alanında yaşanan en önemli gelişme, Bilgisayar Destekli Eğitimin (BDE) başlamasıdır. BDE'nin yaygınlaştırılması amacıyla bu yıllarda MEB, Dünya Bankası desteğiyle birçok proje gerçekleştirmiştir. Bu projeler ile okullara donanım ve yazılım desteği sağlanarak BDE başlatılmıştır. Ayrıca TV, radyo ve basılı araçlardan faydalanarak eğitim imkanı sağlayan açık öğretim de bu yıllarda başlatılmıştır. Yükseköğretim kapsamında ilk uzaktan eğitim çalışmaları başlatılarak derslerin verilmesi için televizyondan da yararlanılmıştır.
Türkiye'de 1990'lı yıllardan itibaren internet kullanılmaya başlanmıştır. Eşzamanlı olarak BDE ve bilgisayar kullanımı da yaygınlaşarak okullarda bilgisayar laboratuvarları kurulmuş; televizyon, video, videokasetler, tepegöz, bilgisayar, yazıcı, bilgisayar yazılımları da kullanılmaya başlanmıştır. Bu konularda öğretimi geliştirmek için müfredata bilgisayar dersleri konulmuştur. Derslerin yürütülebilmesi için YÖK'ün Dünya Bankası iş birliğinde yürüttüğü proje kapsamında Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi (BÖTE) bölümleri açılmıştır. Bilgisayar ve internet teknolojilerinin yaygınlaşması, üniversitelerdeki uzaktan eğitim çalışmalarını hızlandırmış, TV'nin uzaktan eğitimde kullanılmasıyla açık ilköğretim okulu ve açık öğretim lisesi eğitime başlamıştır. Öğretmen ve öğrencileri internet ortamında buluşturarak proje üretmelerini amaçlayan "World Links Projesi", okulları bilgisayar, yazıcı, tarayıcı, tepegöz, teyp ve projeksiyon gibi araçlarla buluşturmayı amaçlayan "Müfredat Laboratuvar Okulları" gibi birçok proje hayata geçirilmiştir.
MEB'in tüm okullara 2003'ten sonra internet bağlantısı sağlaması ve Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) araçlarının da gelişmesiyle eğitim teknolojilerini daha etkili kullanmak için Fırsatları Artırma ve Teknolojiyi İyileştirme (FATİH) projesi başlatılmıştır. FATİH projesiyle öğrenciler için fırsat eşitliğinin sağlanması, okullardaki teknolojik altyapının yenilenmesi ve BİT araçlarının okullarda yaygın olarak kullanılması amaçlanmıştır. Proje kapsamda eğitsel e-içeriklerin bulunduğu Eğitim Bilişim Ağı (EBA) içerik portalı yayımlanmıştır. EBA, güncellenen ve artırılan içerikleriyle dünyanın en büyük içerik portalları arasında yer almaktadır.
Dünyada 1980'lere kadar eğitim teknolojilerinin de etkisiyle davranışçı kuram etkili olurken, bu yıllardan sonra bilişsel kuram ön plana çıkarak materyal, araç ve öğrenene eşit oranda değer verilen bir sürece vurgu yapılmıştır. MEB'in Dünya Bankası iş birliğiyle gerçekleştirdiği projelerde BİT araçlarının öğrenme ortamlarına entegre edilmesi için çalışmalar yürütülmüştür. Bu sayede öğrencilerin aktif öğrenen, problem çözen, bilgiye ulaşan, bilginin sunulmasını ve işlenmesini sağlayabilen, günlük hayatta BİT araçlarını kullanabilen bireyler olarak yetiştirilmesi hedeflenmiştir. BİT araçlarında yaşanan gelişmeler, zamanla interneti popüler bir eğitim aracı haline getirmiştir. Bu sayede özellikle yükseköğretim kurumlarında e-öğrenme, online öğrenme, web tabanlı eğitim gibi internet üzerinden gerçekleştirilen yeni uzaktan eğitim uygulamaları ortaya çıkmıştır.
Eğitim teknolojilerinde 2000'lerden sonra, performans teknolojileri ve yapılandırmacı öğretim anlayışının da etkisiyle öğrencilerin ne öğreneceklerini kendilerinin belirlemesi fikrine odaklanılmıştır. Günümüzde eğitim teknolojilerinin gelişimi, öğrencilerin sınıf ortamına bağımlılığını gittikçe azaltmakta ve bireysel öğretimi ve öğrenmeyi artırmaktadır. Klasik öğretimdeki öğretmenin bilgiyi aktaran, öğrencinin bilgiyi alan rolü yerine, öğrencinin ders öncesinde kendi öğrenmesini yapılandırarak derste tartışma ortamı içerisinde bilgisini pekiştirdiği "ters yüz öğrenme" gibi yeni öğretim yöntemleri, eğitim teknolojilerinin de etkin kullanımını gerektirmektedir. Farklı öğretim yöntemlerinin dışında bireysel öğretim sağlayan teknolojiler de yaygınlaşmaktadır. Özellikle uyarlanabilir öğrenme ortamları (adaptive hypermedia), zeki öğretim sistemleri (intelligent tutoring systems) ve benzeri sistemler, öğrenci özelliklerini bireysel olarak analiz ederek BİT ile uygun öğretim ortamları, içerikleri ve yöntemlerinin kullanımını sağlamaktadır.
Eğitim teknolojileri pek çok paradigmanın etkisi altında kalmıştır. Günümüzde yapay zeka teknolojileri, sanal ve artırılmış gerçeklik uygulamaları, web teknolojileri, gelişmiş bilgisayar sistemleri ve farklı öğretim yöntemlerinin varlığı düşünüldüğünde alanın dinamik bir yapıda olması kaçınılmazdır. Alanın bu dinamik yapısı ve eğitim teknolojilerine duyulan ihtiyaç, söz konusu teknolojilerin gelecekte farklı tanımlarının da yapılacağını göstermektedir.
YAZAR
Hasan Karal
