Belirli bir amacın gerçekleştirilmesi doğrultusunda insan gücünün bilinçli bir şekilde ortaya koyduğu zihinsel (fikri) ya da bedeni (kol gücüne dayalı) gayretlerin tümünü ifade etmektedir. Emek kavramı, iktisat ve özellikle de onun bir alt kolu olan çalışma iktisadı literatüründe üretim potansiyelinin insan ayağını işaret eden "iş gücü" ile aynı anlama gelecek şekilde kullanılmaktadır. Bu bakış açısıyla emek, bir ülkede belirli bir yaş üstünde olan ve ekonomik faaliyete katılan yani bir gelir karşılığı "istihdam edilenler" ile çalışabilir durumda olan ve kendisine uygun iş aramakla birlikte henüz bulamamış olan "işsizlerin" insan sayısı bakımından toplamı olarak tanımlanmaktadır. Dolayısıyla emek kavramının iki farklı perspektiften kavramsallaştırıldığını söylemek yanlış olmayacaktır. Bunlardan bir tanesi "iş anlamında ortaya konan performansın toplamı" iken diğeri "performansı ortaya koyma potansiyeline sahip olan insan(lar)"dır.
Emek kavramının daha iyi anlaşılmasında kullanılan en önemli ölçüt, toplumsal değişim ve dönüşüm sürecidir. Toplumsal değişim ve dönüşüm süreciyle birlikte emeğin çalışma ilişkileri içerisinde oynadığı rol ve fonksiyonlar da zaman içerisinde önemli farklılıklar göstermiştir. Bu bağlamda emek; ilk insanlık tarihinden MÖ 8.000'lere kadar hakimiyetini devam ettiren avcı ve toplayıcı toplumlarda "göçebe topluluklar halinde yaşayan insanların, doğanın kendilerine tanıdığı ve sunduğu imkanlar çerçevesinde yabani bitkileri toplama ve hayvanları avlama işlevi", MÖ 8.000'lerden 18. yüzyılın son çeyreğine kadar devam eden ve göçebe hayattan yerleşik hayata geçişin başlangıç noktasını oluşturan tarım toplumlarında "kas gücü ile toprağı ekme, biçme ve hayvanları evcilleştirme uğraşısı", 18. yüzyılın son çeyreğinden 20. yüzyılın ikinci yarısına kadar hüküm süren sanayi toplumlarında "üretim araçları üzerinde herhangi bir mülkiyet hakkına sahip olmayan ve tarih sahnesine ilk defa çıkan işçi sınıfının kapalı fabrika düzeni içerisinde ve iş bölümüne dayalı olarak ortaya koyduğu rutin çaba" ve son olarak 20. yüzyılın son çeyreğinden günümüze değin devam eden hizmet ya da bilgi toplumlarında ise "sürekli olarak değişen ve gelişen teknolojinin paralelinde nitelikli bilgiyi üretmek, onu analiz etmek, etkin bir şekilde yönetmek ve katma değer sağlayacak şekilde amaçların gerçekleştirilmesi için kullanma faaliyeti" olarak anlamlandırılmaktadır. Bu uzun tarih boyunca, çalışma ilişkilerinin niteliğine bağlı olarak emek gücü de hem mekansal hem de dönemsel olarak farklılaşmış; kölelikten serfliğe, zanaatkarlıktan işçiliğe kadar çok farklı şekillerde eyleme dökülmüştür.
Emek, zamanla sadece fiziksel veya zihinsel çalışma olarak görülmenin ötesine geçerek, bireyler için özgürlük kaynağı, toplum tarafından tasvip edilme, sosyallik, statü sahibi olma veya diğer insanlar ya da varlıklar üzerinde güç sahibi olma noktasında başlı başına bir değer haline gelmiştir. Bununla birlikte bireysel açıdan gelir sağlamanın, sosyalleşmenin ve kendini gerçekleştirmenin; toplumsal açıdan ise gelişimin ve refah düzeyindeki artışın emeğin ortaya koyacağı üretkenlik ve verimlilik ile doğrudan bir ilişkisi bulunduğu ortadadır. Esasında bu bakış açısının özellikle endüstri devriminin getirdiği kapitalist ekonomik düzen içerisinde daha da belirginleştiği görülmektedir. Ulusların zenginliğinin artırılmasının temel hedef olduğu ve iktisadi büyüme orijinli yönetimlerin temel paradigmayı oluşturduğu bu dünya düzeninde emeğin de önemli bir rol dönüşümü yaşadığı söylenmelidir. Genel olarak değerlendirildiğinde üretim sürecinin vazgeçilmez unsuru olduğu anlaşılan emeğin; öncelikle "maddeyi insanın kullanabileceği ürünlere dönüştürmeyi sağlayan fiziksel bir araç" olarak doğduğu; ardından sırasıyla "doğayı düzenlemenin ve dünyayı insanileştirmenin aracı" olarak işlev gördüğünü söylemek de yanlış olmayacaktır.
YAZAR
Levent Şahin
KAYNAK
