Bir kurumda yapılacak eğitim ve öğretim faaliyetlerini düzenleyen yazılı belgedir. Eğitim programı (curriculum) kavramı, Latince 'koşmak' anlamındaki "currere" kelimesinden türetilmiştir. "Akım" ve "rehber" anlamları da olan "currere", curriculum kavramına dönüştüğünde izlenen yol anlamına gelir. Bu itibarla eğitim programı, izlence ve "yetiştirmek" işlevinden yola çıkılarak Türkçede "yetişek" gibi sözcüklerle de ifade edilmiştir. Ancak yaygın kullanım, eğitim programı şeklindedir.
Literatürde farklı eğitim programı tanımları vardır. Eğitim programı, ulusal, kurumsal ve kişisel boyutlarda belirli amaçlara ulaşmak üzere düzenlenmiş, okul içini ve okul dışını kapsayan planlı etkinliklerin tümüdür. Eğitim programının kapsamı, öğretim programı ile ders programına ek olarak öğrenme-öğretme ortamları, eğitim araç-gereçleri, ders dışı etkinlikler ve mevzuat şeklinde sıralanabilir. Bunlara, programın uygulanma şartlarından kaynaklanan çıktılar niteliğindeki örtük/gizli, geçersiz ve destekleyici alt programlar da eklenebilir.
Yapısı açısından eğitim programı, iskelet niteliğindeki temeller üzerine inşa edilen ögelerden oluşur. Bu temeller felsefi, tarihi, psikolojik, sosyal, ekonomik ve konu alanı temelleridir. Eğitim programının anatomisini oluşturan ögeler ise kazanımlar (hedefler, amaçlar), içerik (konular), eğitim durumları (öğretme-öğrenme süreci, etkinlikler) ve sınama durumları (ölçme-değerlendirme) şeklinde sıralanabilir. İşlevi açısından eğitim programı öğrenci için öğrenme sürecinde yol haritası, öğretmen için kılavuz kitap, MEB için makro düzeyde eğitim politikalarını gerçekleştirme vasıtası olarak görülebilir.
Dar kapsamlı olan öğretim programı, eğitim programının planlı, destekli ve genellikle bir belgeyle (karne, diploma vb.) sonuçlanan kısmıyla ilgilidir. Buna göre öğretim programı, belirli bir öğretim basamağındaki sınıf ve derslerle ilgili kazanımlar, içerik, eğitim durumları, sınama durumları ögeleri ile ders süresini kapsayan kılavuz niteliğindeki belgedir. Ders programı, öğretim programı kapsamında yer alan ve sadece bir dersle ilgili ögeleri (kazanımlar, içerik, eğitim durumları, sınama durumları) kapsayan programdır.
Müfredat veya öğretim programı, eğitimin bir plan dahilinde yapılmasını ifade etmekte olup, neyin (hangi derslerin), hangi sırayla ve ne kadar öğretileceğini kapsar. Türkiye'de bütün eğitim kademeleri ve dersler için eğitim programları, MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı'nın sorumluluğunda geliştirilip resmi web sayfası ve Tebliğler Dergisi üzerinden kullanıma sunulmaktadır. Üniversitelerde eğitim programları ilgili fakülte ve birimler tarafından geliştirilerek senato tarafından onaylanır.
Eğitim programının tasarlanan (teorik) ve gerçekleşen (uygulama) olmak üzere iki boyutu vardır. Ancak bu boyutlar, her zaman özdeş olmayabilir. Bu anlamda beklenen ve gözlenen arasındaki farka dayalı olarak ortaya çıkabilecek çıktılar niteliğinde bazı alt programlar tanımlanmıştır. Okulun öğrencilere sunduğu "resmi", "formal" veya "açık" eğitim programı dışında kalan bu alt programlar, örtük/gizli, geçersiz ve destekleyici program şeklinde sıralanabilir. Literatürde gölge veya saklı program olarak da bilinen "örtük program", resmi programda yazılı olmayan ancak öğrenci davranışlarını etkileyen örtülü mesajları kapsar. Sosyal öğrenmelerle ilgili olan örtük program, resmi programla uyumlu veya uyumsuz olabilir. Resmi eğitim programları, teorik olarak çok iyi hazırlansa bile çeşitli nedenlerden dolayı tam olarak uygulanamaz. İşte resmi programın bilinçli bir biçimde öğretilmeyen, görmezden gelinerek atlanan, ihmal edilen boyut veya kısımları, geçersiz (boş, etkisiz) program olarak ifade edilir. Destekleyici "ekstra program" da resmi eğitim programının dışında kalan ve onu destekleyici nitelikte yapılan ders dışı planlı etkinlikleri (sosyal, kültürel, sanatsal, sportif vb.) ifade eder. Bunlara, "program dışı etkinlikler" de denir.
Müfredat kelimesinin yeni bir sürümü olan eğitim programı, eğitim sisteminin ana bileşenlerinden biri olup okuldaki eğitim ve öğretim sürecinin önemli ögeleri arasındadır. Zira okuldaki eğitim ve öğretim süreci, öğrenci, öğretmen ve eğitim programı arasındaki etkileşimi ifade eder. Eğitim programı, mikro anlamda okulların etkililiği ve verimliliği, makro anlamda ise eğitim sisteminin niteliği ile doğrudan ilişkilidir. Bu itibarla eğitim programı, bireyin amacına ulaşmasında ve milli eğitim politikalarının işlerlik kazanmasında kritik öneme sahiptir. Bundan dolayıdır ki toplumlarda eğitimin niteliğini artırmak üzere girişilen reform çalışmaları, genelde eğitim programı üzerinden yürütülmektedir. Dolayısıyla, eğitimle ilgili sorunların anlaşılması ve çözümü için eğitim sisteminin incelenmesinde ilkin ele alınması gereken kavramların başında eğitim programı gelmektedir.
YAZAR
Burhan Akpınar
KAYNAK
