IŞIL CİNMEN
icinmen@haberturk.com
HABERTURK.COM

Fotoğraflar: Funda Duru

Rahmetli Meral Okay, Muhteşem Yüzyıl’a başlarken onu aramış.
‘Biz tarihçi değiliz, böyle böyle bir dizi düşünüyoruz. Yardımcı olur musunuz?’ demiş.
Prof. Dr. Erhan Afyoncu bu teklifi uzun uzun düşünmüş, ne cevap vereceğini arkadaşlarıyla tartışmış.
Zira belli ki dizi tutacak.
Belli ki eleştiri okları ekranın dört bir tarafına saplanacak.
O oklar nihayetinde ekranın arkasındakilere de ulaşacak.
Bunlara rağmen Afyoncu, dizinin danışmanı olmayı kabul etti ve beklenen oldu.
Harem, halvet, öpüşme sahnesi, göğüs dekoltesi derken Erhan Afyoncu fırtınanın ortasında kaldı, yoruldu ve diziyi bıraktı.

Nasıl olsa daha yapacak çok iş vardı.
Marmara Üniversitesi’ndeki çocukları, yazdığı koca koca kitapları, Murat Bardakçı'nın hazırlayıp Erhan Afyoncu'yla birlikte sunduğu Tarihin Arka Odası…

Şimdi başka bir Sultan için, “Ay yüzlü” Kösem Sultan’ı tanımak için bilgisine ihtiyacımız var. Zira “Kösem Sultan” başlayınca yine benzer tartışmalar olacak; senaristler başka, siyasiler başka, tarihçiler başka konuşacak.

Mahpeyker Kösem Sultan….

Osmanlı’yı 25 yıl yönetmiş, Saltanat’ın devamını sağlamış iyi bir lider mi?
Yoksa iktidar hastalığına yakalanmış bir evlat katili mi?
Afyoncu’nun anlattıklarından sonra karar sizin olacak.

*Bir değişiklik olmazsa 2015 Eylül'de başlayacak dizide, Kösem Sultan rolünü Beren Saat canlandıracak.

Osmanlı’nın hüküm sürdüğü 623 yıl içinde “sarayın en güçlü kadınları TOP 3” listesi yapsak, kim olurdu onlar?

Haseki Mâh-Peyker Kösem Valide Sultan, Haseki Hürrem Sultan ve Hatice Turhan Sultan.

Neden Kösem Sultan birinci? Hürrem Sultan’dan ne fazlası var?

Hürrem Sultan, Kanuni Sultan Süleyman’ı kısmen yönetti; Kösem Sultan ise çeyrek yüzyıl boyunca Devlet-i Aliyye’yi yönetti. Hürrem Sultan diziyle popüler oldu ama asıl tarih kitaplarına geçmiş ve dönemine iz bırakmış isim Kösem Sultan'dır. O, Osmanlı tarihine damga vurmuş en önemli kadındır; üç padişah döneminde etkin bir şekilde devleti yönetmiştir.

Kösem ne demek peki?

Rivayet şöyle: Harem’e girdikten sonra yüzünün tüysüz ve pürüzsüz olması nedeniyle Mahpeyker, yani “ay yüzlü” adı verildi. Ama yine bu özeliğinden dolayı verilen “Kösem” lakabı daha çok kullanılır. Kösem’in diğer bir manası da “Sürünün önünde giden, öncü lider” demek.

PADİŞAHA EN GÜZEL KIZLAR GİDER

Güzel bir kadın mıydı?

Nasıl göründüğünü bilmiyoruz ama o dönemin güzellik ölçülerine göre güzel oldukları için saraya alınıyorlar zaten. Padişaha en güzel kızların gitmesi lazım, ona göre seçiliyorlar. Bahsettiğimiz üç Sultan’ın ikisi Ukraynalı, birisi de Rumeli'den...  

Ama tarihi kaynaklardaki resimleri hayli çirkin…

O resimlerin hepsi hayali… Kadınların gerçekte neye benzediğini bilmemiz konusunda hiç şans yok çünkü harem, mahremdir. İlk dönem padişahlarının da resimleri hep hayali... Fatih Sultan Mehmet sonrasındaki padişahların resimleri daha gerçekçi çizilmiştir.

STRATEJİ USTALARI

500 yıl sonra onu konuşuyor olmamıza neden olan özelliği neydi?

Bahsettiğimiz üç Sultan da lider karakterli kadınlar... Bu kadar öne çıktılarsa kendi zekâları sayesinde oldu. Strateji ustasıydılar. Üçü de kendi dönemlerinde başarılı oldular, istediklerini almayı başardılar.

İstediklerini almak için kendi öz çocuklarını öldürmek gibi bedeller ödeyerek…

Evet, Kösem Sultan kendi oğlunu boğdurdu. Fakat onların ilişki yapılarını kendi ailemiz gibi düşünmememiz lazım. O padişahın ailesi ve devleti yöneten bir aile... Kendi ailenize göre değerlendiğinizde işin içinden çıkamıyorsunuz; onların kendi içinde bir mantığı var. Kösem Sultan hep olumsuz gösterilir ama o öldüğünde fakirler aç kalmış çünkü herkesi doyuran yardımsever bir karaktermiş.

Hayırsever bir evlat katili yani!

Kösem Sultan'ın yaptırdığı hayır eserleri hala ayakta. Padişah eşleri Kudüs'te, Mekke'de, Medine'de her yerde eserler yaptırmışlar. Buradaki mesele şu: Devletin devamlılığı için taraf olmak, siyasi iktidar mücadelesine girdiği zaman sonuçlarına katlanmak zorunda. Ama bu kadınlar, aynı zamanda anne; çocuklarını korumaya çalışıyorlar. İç dünyalarında ne yaşadıklarını bilemeyiz ki.

Tamam, önyargılardan sıyrılıyoruz. Anlatın lütfen Kösem Sultanı. Ne zaman geliyor saraya?

1600'lü yıllarda saraya cariye olarak geliyor yani Hürrem Sultan’dan 50 yıl kadar sonra... Rum veya Bosnalı... Tam kökenini bilemiyoruz. Asıl adının Anastasia olduğu tahmin ediliyor. Haremdeki ilk adı “ay yüzlü” anlamına gelen Mahpeyker. Sultanahmet Camii'ni yaptıran I. Ahmet'in eşi.

Kaç yaşında tahta çıkıyor I. Ahmet?

I. Ahmet 13 yaşında tahta çıkıyor ve Kösem Sultan da aşağı yukarı o yaşlarda o sıralarda... I. Ahmet tahta çıktığında çocuğu yok. Tahta çıkan padişahlar arasında çocuğu olmadan hükümdar olan ilk kişi.

Yani öldüğü takdirde hanedanın sonu geldi…

Aynen öyle. Bu yüzden kardeş katli yasasına rağmen kardeşi Mustafa'yı öldürtmemişlerdir.

Hatta I. Ahmet kardeş katli yasasını kaldırmamış mıydı?

Yerine, “ailenin aklı başındaki en büyük üyesi padişah olur” sistemini getirmeye çalıştı ancak kardeş katli teamül olarak kaldı. İlk fırsatı bulan padişah, kardeşlerini öldürmeye devam etti.
 
"MAHİR BİR SİYASET İZLEDİ"

Kösem Sultan’ın çocukları…

4’ü şehzade 6 çocuğu oluyor: Sultan IV. Murat, Süleyman, Sultan İbrahim, Kasım ve kızları Ayşe ve Fatma Sultan. I. Ahmet hüküm sürerken Kösem Sultan devlet işlerinde etkili değil. I. Ahmet 14 yıllık iktidarı sonrasında 27-28 yaşlarında vefat ediyor. Neden öldüğü de tam bilinmiyor; tifüs ya da mide hastalığı…

Sorun yok,  kardeşi 1. Mustafa yaşıyor.

Evet, Osmanlı tarihinde ilk defa padişahlığın babadan oğula geçmesi kuralı bozuldu ve Mustafa kardeşinin arkasından tahta çıktı.  Ancak Mustafa’nın akli durumu yetersizdi ve kısa sürede tahttan indirildi.  Onun yerine, I. Ahmet'in başka cariyeden olma oğlu II. Osman yani Genç Osman 14 yaşında tahta çıktı.

Kardeş katline göre Genç Osman, Kösem’in çocuklarını öldürtebilirdi, değil mi?

Evet,  bu sırada Kösem mahir bir siyaset izleyerek kendi oğullarını öldürülmekten kurtardı. Bu da Osmanlı tarihinde bir ilktir çünkü tahta çıkan padişah, diğer erkek çocukları hep öldürtmüştür. Kösem'in bu siyaseti kendisinin ve oğullarının iktidarını hazırladı.

Sonra ne oldu?

Genç Osman çok yenilikçiydi ve o da öldürüldü. Tekrar Mustafa tahta çıktı ama yine yapamadı. Sonunda Şeyhülislâm ve devlet erkânı, tahta IV. Murat’ın geçmesi konusunda karar verdi.

Yani Kösem Sultan’ın!

Evet, yıl 1623.  IV. Murat 11 yaşındaydı; daha sünnet bile olmamıştı. Sünneti, tahta çıktıktan sonra yapıldı. Bu yüzden Kösem Sultan, devletin kaderinde çok önemli rol oynuyor.

Ve Osmanlı tarihinde devleti yöneten ilk kadın oluyor.

Evet, bu dönemde onlarca devlet adamı, vezir-i azam ve baş defterdarla dengeleri kurarak Kösem Sultan devleti yönetiyor. Ama 1632'de, IV. Murat büyüdüğünde iktidarı ele alıp kendi kadrosunu kuracak ve annesini devre dışı bırakacaktır.

IV. MURAT EŞCİNSEL MİYDİ?

IV. Murat kardeşlerini öldürtmüş mü?

Tabii 17 yıl hüküm sürdü. Her askeri başarıdan sonra bir kardeşini öldürttü. Bayezid’ı, Süleyman’ı ve Kasım'ı… Bir yandan fetihname gönderiyor, “sefer başarıyla geçti, zafer kazandık” diye, bir yandan da ferman gönderiyor “kardeşimi öldürün” diye.

Kösem Sultan çocuklarını neden korumamış?

Fermanlara tavır koydu mu koymadı mı, teferruatını bilemiyoruz. Kösem Sultan, 1632'den sonra IV. Murat tarafından saraydan uzaklaştırılıyor ve 1640'a kadar çok etkili değil. IV. Murat, çelik yumrukla devleti yöneten bir hükümdar. Alkolü, tütünü ve kahveyi yasaklıyor. Yasağa uymayanların canının alınmasını emrediyor. Önünde kimse duramıyor. O kadar ki, Osmanlı tarihinde ilk defa Şeyhülislam öldürten padişah O’dur. Şeyhülislam en önemli dini otoritedir ve ulemanın kanı dökülmez.  

Neden öldürtmüş?

Kendisine karşı komplo kurduğunu düşündüğü için... Normalde sürgüne göndermesi lazım ama onunla yetinmiyor ve öldürtüyor. Bu derece önünde durulmayan bir güç haline gelmiş ve kardeşlerini de öldürtmüştür.

Reşat Ekrem Koçu, IV. Murat'ın eşcinsel olduğunu yazmıştı. Rivayet mi bu?

Bizim kaynaklarımızda böyle bir bilgi yok. Avrupalı yazarların iddiaları var.  Avrupa'dan gelen seyyahlar saraya dair çok bir bilgileri olamadığı için gözlemlerini ve düşüncelerini  rivayet gibi aktarmışlardır. Bunlar ne kadar doğru, ne kadar yanlış bilmiyoruz ama bizim kaynaklarımızda IV. Murat'ın eşcinsel olduğuna dair bir bilgi yok.

Peki. Sultan İbrahim nasıl sağ kalmış?

Sadece Sultan İbrahim... İbrahim, psikolojisi bozuk bir padişah çünkü çocuk yaşta çok fazla trajedi yaşamış. Psikolojisi nedeniyle İbrahim tehlikesiz görülüyor. "Ben saltanat filan istemem" diyor zaten. Ancak Murat hastalanıp ölüm döşeğinde yatarken İbrahim sarayda hapis hayatı yaşıyor. Fransız elçisi Du Loir’in iddiasına göre IV. Murat, öz kardeşi İbrahim'in öldürülmesini emrediyor ancak emri yerine getirilmiyor.

Neden böyle bir emir veriyor ki ölürken?

Rivayete göre İbrahim bozuk psikolojisiyle padişah olmasın diye. İbrahim tahta geçerse Osmanlı iyiye gitmez, diye inanıyor.

Haklı mıymış?

Murat 28 yaşında hastalıktan ölüyor. O zaman İbrahim kendisini odasına kapatıyor çünkü onu denediklerini ve öldüreceklerini sanıyor. Kösem Sultan onu zorla ikna ediyor ve böylelikle tahta çıkıyor.

OSMANLI DEVAM ETTİYSE KÖSEM SULTAN SAYESİNDE...

Ve Kösem Sultan idareyi ikinci kez eline alıyor. Bu iyi mi?

Kösem Sultan olumsuz bir karakter gibi görünmesine rağmen devletin devamlılığını sağlıyor. Devletin devamlılığı padişaha bağlı; padişah yetersiz olduğunda Kösem Sultan etkili oluyor. Avrupa tarihinde bile kadınların tahta geçmesi kamuoyu tarafından olumlu görülmez. Bizim tarihçilerimiz de bu duruma olumlu yaklaşmıyor; ama aslında ortada çok büyük bir başarı var.

Çünkü Osmanlı’nın devamını Kösem Sultan’a borçlu oluyoruz.

Evet, Yavuz, Fatih, Murat bileğinin gücüyle iktidarı sağlıyordu. Kösem ise padişahların kutsal olduğu söylenerek halk üzerinde otorite sağladı.

Güç zehirlenmesi yaşamadı mı?

Tüm iktidar sahipleri belli bir süre sonra güç zehirlenmesi yaşar. İşte o, bu zehirlenmeyi yaşarken IV. Murat, annesini etkisizleştirdi ve saraydan gönderdi. Ama Sultan İbrahim tahta çıktığında, Kösem Sultan yeniden iktidara geldi.


DEVAM EDECEK: Bir Müslüman Türk kadını, Kösem Sultan olabilir miydi?