Para basma ve Euro/Dolar paritesi
Son dönemde global ekonominin manşet gündemi olan döviz piyasası ve parite ilişkileri konusunda çok iddialı olan ifadelere de rastlamaktayız: "ABD öyle para basıyor ki, enflasyon patlayacak", "Helikopter Ben yine tek bildiği iş olarak para basıyor", "trilyonlarca dolar para basan FED"... 2008 Lehman Brothers çöküşünden hemen önce ABD Merkez Bankası (FED), tedavülde olan (merkez bankaları, hazine dışında) nakit dolar miktarını 730 milyar dolarda iken kademe kademe gerek gördükçe artırmıştır. Bugün gelinen nokta 909 milyar dolar kadardır. Herkesin söylediği gibi trilyonlarca dolar basılmasını bırakın, bugün ulaşılan dolar miktarı zaten 1 trilyon bile değildir.
Piyasa çevrelerinde bunu dile getirdiğimde öncelikle çoğu uzman, işlemci, yatırımcı şaşırıyor. Aslında zahmet edip bir iki web sayfası araştırması yapsalar gerçeği kendileri de kolayca görürler. Şaşırmanın sebebi ne öyleyse? Cevap açık, sadece Türkiye'nin milli geliri 700 milyar dolar seviyesinde, ABD'nin ki 15 trilyon dolar, global toplam ise kabaca 70 trilyon dolarda. Dünya ticaret hacminin 17 trilyon dolarlara ulaştığı, sadece ABD'de konut kredileri bakiyesinin 10 trilyon doları bile aştığı, vadeli işlem piyasalarında açık pozisyon büyüklüğü toplamının 1 katrilyona yol aldığı bir ortamda nasıl oluyor da çok az miktarda para oluyor? Dalga mı geçiyorlar acaba bizimle? Dalga kısmını bilemeyiz ama, ortada bir illüzyon yok, veriler ortada.
Düzenin adı az para ile çok büyük yatırımların yapılması; buna karşılık çok daha büyük borçlanmaların ortaya çıkmış olması, doğal olarak da varlık fiyatlarında bazen anormal yükselmeler. Bazen de netice ne oluyor? Borçlanmalar ile oluşan varlık fiyatlarının, ani yükselmelerinden sonra ani düzeltmeler ile çöküş yaşaması. Dönelim tekrar para arzına... Ekim ayı itibariyle bahsettiğimiz nakit dolar miktarı 910 milyar dolar iken buna nakit benzeri kabul edilen çekler, vadesiz mevduat vb araçların eklenmesi ile 1.78 trilyon dolar olan para arzı (M1) tutarı elde ediliyor. M2 ise M1 para arzına esas olarak vadeli mevduat hesaplarının eklenmesiyle bulunuyor. Bu tutar ise 9.64 trilyon dolar. Nakit paranın sadece banka hesapları vasıtasıyla yarattığı çarpan etkisi 10 katsayısının az üzerinde. Çok ayrıntıya girmesek dahi söylenebilecek temel nokta, tüm dünyayı dolar rezervine bağlayan ABD her bir birim dolar bastığında çok daha fazla ekonomik etkiyi de sağlayabiliyor. Zira ABD ile yoğun ticari ilişkisi bulunan sadece Çin değil, tüm ekonomiler dolar ile iş yapıyorlar. Bir de sadece cari dönemin değil, geleceğin de basılacak paralarını bugünden borçlanma senetlerine bağlayan uzun vadeli tahvilleri dikkate aldığımızda, her bir doların ekonomik çarpan etkisini daha iyi anlamış oluruz. Ama bütün bunlar, doların trilyonlarca basılması değil, az bile basılsa aynı etkiyi yaratması olarak değerlendirilmelidir.
ABD PARA ARZININ PARİTE İLE İLİŞKİSİ NEDİR?
Avrupa Merkez Bankası'nın etkisinin çok sınırlı kaldığı bir para politikası ortamında, ABD'nin para arzı ile Avrupa Birliği'nin para biriminin ilişkisi daha somut ortaya çıkıyor. Zira ABD rezerv sisteminin M2 para arzı büyüklüğü ile parite arasında gözle görülen bir pozitif ilişki var. Ayrıntılı analiz yapıldığında, söz konusu arz eğer durağanlaşacak ise, paritede dolar yönünde; genişleyecek ise Euro yönünde değer artışı yaşanabiliyor. Ekim ayı itibarıyla paritede, bir önceki aya kıyasla artış hızının yavaşladığı, parasal genişlemenin de nispeten yavaş olacağının fiyatlandığı görülüyor (Bir önemli istisna Avrupa ekonomilerinin sorunlarının hızla büyümesiyle ortaya çıkabiliyor ki, o dönemlerde dolarda değer artışını görmemiz mümkün oluyor). Parasal genişlemenin bu şekilde bir ölçüde istikrara dönme sinyalini FED'den de alan global yatırımcıların beklentisinin, en azından doların değer kaybının durması hatta değer kazanması yönünde olabileceğine işaret ediyor. Ama yine de patron ne der her an izlemek lazım.
