Seans durdurma rüzgârı ve İMKB
ABD'de 6 Mayıs 2010'da yaşanan ve 30 kadar hissenin fiyatının 5 dakika gibi çok kısa süre içinde %10 üzerinde düşüp 1 trilyon dolarlık kayba neden oluşturması nedeniyle başlayan geçici otomatik işlem durdurma rüzgârı, İMKB kurallarını da etkiledi.
İMKB de, hisse senetleri piyasası etkinlik seviyesini yetersiz bulduğunu bir
kez daha teyit ederek, "anormal (?)" fiyat gelişmelerinde tahtanın "İMKB Otomatik Seans Durdurma Sistemi" ile kapanacağını duyurdu.
Hemen baştan söyleyelim, tam ve mükemmel piyasa koşulları açısından bakıldığında işlemlerin sürekli olması ve fiyatın her an oluşması gerekir: Piyasada işlemlerin herhangi bir şekilde kısıtlanması da söz konusu değildir. Ancak, konuya pratik açıdan bakıldığında özel değerlendirme gerekir. Zira pratikte mükemmel bir piyasa da yok.
İMKB'de 10 Ocak 2011 tarihinde başlatılacak Seans Durdurma Sistemi, "hisse senedi piyasasında ortaya çıkan anormal hareketler konusunda yatırımcıların dikkatini çekerek tedbirli davranmalarını temin etmek amacıyla geliştirilmiş olup, iki aşamalı olarak tasarlanmıştır." Birinci aşamada 15 dakikalık bir süre için durdurma yapılacak (ABD'de ise 5 dakika). Onun da yetmediği (?) durumda gün sonuna kadar durdurma uygulanıp, takip eden gün brüt takas uygulamasına geçilecek.
Öncelikle teorik açıdan mükemmel piyasa çerçevesinde değerlendirdiğimizde; bu tip uygulamanın yatırımcıların bırakın hakkını korumayı belki de birçok yatırımcının hakkını yiyebileceğini de düşünebiliriz. Çünkü, piyasanın fiyat etkinliğini sağlayacak olan aslında bizzat "serbest alım satım mekanizmasının sürekli bir şekilde tesis" edilmesidir. Piyasa katılımcıları öyle rasyonel kabul edilir ki; piyasa dolandırıcılığı ve niyeti de yoktur, hisseleri yüksek fiyattan arz edip vole vurmak yoktur, araştırılacak suç dahi yoktur, şirket fiyatları dağıtılan ve dağıtılacak temettü ile doğal olarak yakın ilişki içindedir.
Pratikte ise, piyasada manipülasyonun, içeriden bilgi ticaretinin vb yoğun bir şekilde olduğu dile getirilir. Suç duyurusuna yönelik önemli bulgular elde edilir ama somut suç ve ceza unsuruna dönüştürülmesi çok güçleşir. Dolayısıyla, mevcut piyasalarda "mükemmel - adil fiyat" oluşumuna giden yol için işlem kurallarında geçici olarak önlem almak kaçınılmaz görünür. Aslında, belki de kural koyucular (polis), potansiyel olarak bir suç oluşacağını öngördüğü durumlarda piyasa oyuncularını (bazıları hırsız) ne yazık ki topyekûn etkileyen kısıtlayıcı tedbirlere başvurur.
İMKB'nin seans durdurma eylemini açıkladığı duyurudaki "otomatik çalışmanın" ne derece otomatik olduğu, "objektif" olmak ile hangi açılardan subjektif olunmadığının açıklanmasında yarar var. Ayrıca yıllardır yürürlükte olan %10'luk kriterin tüm hisseler için aynen korunması objektiflik midir, bu konuda bir değişiklik düşünülüyor mu? "Adil" olma açısından durdurulan 15 dakikada ya da gün boyunca, belki de başka bir ödemesi için temerrüte düşme riski olanlar nasıl korunabilecektir? Bilginin öğrenilme süreci 15 dakika mıdır? Tarihi verileri baz alan model, konjonktürel değişimleri, büyüme hedeflerini, algılamaları nasıl ölçmektedir?
Mevcut mükemmel olmayan piyasalarda artısının eksisinden çok olduğunu düşündüğümüz ancak içeriğinin daha iyi netleştirilmesinin gerektiği sistemin, zamanla daha başarılı bir uygulamaya bürünmesini ve belki de böylelikle seans durdurmaya bile gerek kalmamasını temenni ediyorum.
Not: FED Başkanı Bernanke'nin cuma günkü açıklamalarına yönelik daha önceden, kısmen de öngörü olarak, çok değerlendirme yazmıştım, yeni sayılacak çok da farklı bir gelişme olmadığını belirtebilirim.
