Issız ilişkiler

“Zaaf” ve “Gertrude 2’ye Nasıl Bölündü” adlı kitapları aracılığıyla Şule Öncü’nün edebiyatçı yönünü epey zaman önce tanımıştık. Şimdi elimizde onun psikoterapist olarak yazdığı ilk kitap var. Doğan Novus etiketli “Yatıyorum Bir Şey Diyor Musun’da Öncü, bağlanma korkusu, ayrılık travması, çevrimiçi ilişkiler ve kimsenin gerçek anlamda karşılaşamadığı, tanışamadığı, buluşamadığı ıssız hayatlar etrafında aşk ve ilişkilere dair sorular soruyor, çözüm önerileri sunuyor.

Psikoterapist Şule Öncü’nün aşk ve ilişkiler üzerine yazdığı yeni kitabını okurken, son zamanlarda aklımı çok kurcalayan bir meseleyi düşünüyorum: Kiminle konuşursam konuşayım, insan denen varlığın karanlık doğasından bahsediyor, onun bencilliğe ve yıkıcılığa meyilli olduğunu söylüyor. Bense soruyorum: “Buna inanmak, bize bir çeşit özgürlük; özensiz davranma özgürlüğü veriyor olabilir mi? Böylece normalde beğenmeyeceğimiz şeyler yaptığımızda, yani kendimizi sevmemek için gerçek sebeplerimiz olduğunda, suçu kolayca ‘doğamıza’ atıyoruz.” Bilmiyorum, benimki sadece bir fikir.

Şule Öncü’yse, “Kendini sevme konusu çoğunlukla yanlış anlaşılıyor” diyor. “İnsanın ötekiyle bağ kurmadan, öteki olmadan kendini sevmesi pek mümkün değil. Kendini sevmekse, ‘kendinden hoşnut olmak ve yalnızlığı da yaşanır kılmak’tan başka bir şey değil. Kendini sevmemenin temelinde de zaten genellikle vaktiyle başkaları tarafından sevilmemek ya da aşırı şımartılmak var. Tabii bu kişileri sevildiklerine inandırmak da zor oluyor.

Peki durum bu kadar umutsuzsa, uğraşmaya değer mi? Şule Öncü anlatıyor: “Bak; insan hayata prematüre geldiği ve doğaya karşı fazlasıyla savunmasız olduğu için savaşçı olmuş bir canlı. Ve maalesef hayatta kalmak için geliştirdiği savunmalardan bazılarında fazla ileri gitmiş durumda. Yine de karanlık yanlarımız olduğu gibi aydınlık yanlarımız; hastalıklı hücrelerimiz olduğu gibi sağlıklı hücrelerimiz var. Benim işim bu sağlıklı hücreleri çoğaltmak. Bazı şeylerin düzeleceği konusunda umudum olmayabilir ama bütünüyle umutsuzluğa kapılmak ve eylemsizliğe sürüklenmek gibi bir lüksüm de yok. Aslında hiçbirimizin yok. Umut şart değildir. Umutsuz da mücadele edilir.” “O halde risk almamak için aldığımız en büyük risk, kendimizi attığımız ateş nedir?” diye soruyorum Öncü’ye, “Eylemsizlik” diyor. Harekete geçiyor ve röportajımıza buradan başlıyoruz.

Aşk ve ilişkiler özelinde söylenmemiş bir söz kalmamıştır gibi geliyor bana, o yüzden şunu soracağım: Bu kitapta neydi amaçladığın, yazar Hulki Aktunç’un o unutulmaz söyleyişiyle bu alanda neyi eksik gördün de tamamlamaya niyet ettin?

Yatıyorum Bir Şey Diyor Musun? Şule Öncü Doğan Novus

Başlarken annenle babandan örnek vermişsin hatta kitaba adını veren cümle babanın: “Yatıyorum, bir şey diyor musun?” İlişki açısından ne ifade ediyor o cümle?

Küslüğe yakın bir etkileşim zemininde, ifade edilemeyenlerin titrek bir özeti o cümle. Yeterince uzatılamamış bir barış çubuğu gibi. Hem yakarış, hem kaçış.

Eski insanlar problemlerin çözümüne dair bizden daha fazla şey mi biliyorlardı acaba?

Bizden önceki kuşakların kafası bizim kadar karışık değildi. Daha çok şey bildiklerini değil ama bildiklerinden daha emin olduklarını düşünüyorum. Bu durum zihinsel dinginliğe olduğu kadar sabit fikirli oluşa da sebepti tabii. Geleneksel rol dağılımını kabullendikleri için ilişki içindeki duruşlarını bizim kadar sorgulamıyorlardı. Ve bu kabullenişte ne gizli isyanlar, ne derin mutsuzluklar, ne sönmüş cevherler, kendinden vazgeçişler vardı... Daha mutlu değil ama daha kadercilerdi.

Toplumsal olarak zor zamanlardan geçmemiz bireysel ilişkilerimizi de etkiliyor mu?

Kesinlikle etkiliyor. Belirsizlik, güvensizlik ve sürekli tehdit algısı, varoluş kaygısını artırıyor. Genel kaygı arttıkça yakınlık kaygısı da artıyor. Çünkü gerçek yakınlık cesaret gerektirir, kaygılı insan ise korkak olur. İlişkilerde algılanan sahte yakınlık da bir yanıyla artan kaygılarımıza bağlı. Ayrıca toplumsal hayatta kendini aşırı baskı altında hisseden birey o kadar yorgun ve gergin ki, ilişkideki sorunları elbirliğiyle çözülecek pürüzler olarak değil, varlığına yeni bir tehdit olarak algılıyor. Bu yolun sonu da ya ciddi çatışmalara ya da ilişkiden uzak durmaya çıkıyor.

Birbirimize karşı daha kırıcı olmaya başladığımız günlerde, hayatı paylaştığımız kişilere karşı da mı daha kırıcı davranıyoruz?

Maalesef öyle. Tehdit algısı defans refleksini tetikler ve bu refleks yakın ilişkileri de belirler. Yine de dışarıdaki koşullar ne olursa olsun yakın ilişkileri steril tutmak ve çöldeki bir vaha koşullarında yapılandırıp yaşamak mümkün.

Issız ilişkileri nasıl tarif edersin?

İki tarafın da dahil olmadığı ilişkiler. Duygularıyla, sezgileriyle orada değiller. İlişkiye yerleşememişler. Ötekine bir ezber perdesinin ardından bakıyorlar. Yani ötekinin gerçekliğini görmeye çalışmak yerine önceki yaşantılarının iz ve tortularından yola çıkarak niyet ve zihin okuyorlar. Sevgiliyi anne, baba, önceki sevgililer gibi başkalarının rolüne atıyor ve başkalarının geçmişten kalan borçlarını sevgiliden tahsil etmeye çalışıyorlar. Dolayısıyla gerçek anlamda karşılaşamıyor, tanışamıyorlar. İlişkiyi yaşamıyor, ilişkiye maruz kalıyorlar.

‘Acıdan kaçınarak değil, hazza yaklaşarak mutlu olur insan’

Günümüzde ilişkilerin üzerinde asılı bir “Demokles’in kılıcı” var mı, varsa o nedir?

Bu metafor, ilişkiyi iktidara ulaşmanın bir yolu olarak görenler için geçerli olabilir. Toplumsal iktidara ancak oğlu üzerinden ulaşabileceği için oğlunu büyütmeyen, kendine bağımlı kılan anne gibi. Ya da evliliği kadın üzerindeki tahakkümünü meşrulaştıran bir araç gibi kullanan erkek gibi. Sevdiğine iktidarını dayatan, bedelini öder, karşısındakinin ondan nefret etmesiyle öder. Terk etmesiyle öder. Ama bir biçimde öder.

Peki nasıl üstesinden geliriz bu meselenin, nasıl o kılıcın altında öylece durmaktan vazgeçip kendimizi dünyaya ve deneyimlerin sınırsızlığına bırakabiliriz?

İnsanın kendini yaşanan ânın getirdiklerine bırakabilmesi için ona öncelikle cesaret gerek. Acıdan kaçınarak değil, hazza yaklaşarak mutlu olur insan. Sürekli defansta kalarak sevemeyiz ki. Sürekli isyanda kalarak anlam yaratamayacağımız gibi.

‘İlişkiyi, zorlukların üstesinden birlikte gelmek güçlendirir’

Toplumsal hayatta kendimizi suçsuz hissetmek için ihtiyaç duyduğumuz günah keçilerine, özel hayatımızda da ihtiyaç duyuyor ve bu yüzden sürekli karşımızdaki kişiyi suçluyor olabilir miyiz? Buradan gerçeğe dönüş var mı; ne olacak da kendi hatalarımızı görmeye başlayacağız?

Hayatımızın sorumluluğunu aldığımız zaman. Sorumluluk ve özgürlük aynı madalyonun iki yüzüdür. Seçimlerinin sorumluluğunu almayan insan, tutsaktır, özgürleşemez. İçsel özgürlüğü olmadığı için çevresindekilere bağımlı kalır, bağımlı olduğu için de aşağılık ve değersiz hisseder. Genellikle de en yakınlarını, bağımlı olduklarını suçlar. “Yanlış işi yapıyorum sen suçlusun, mutlu değilim sen suçlusun, ayağım takıldı düştüm sen suçlusun...”

Kitabını okurken, bencil ve yıkıcı oluşumuzun aslında kırılgan oluşumuzla alakalı olduğunu hissettim. Kendimizi yeni bir ilişkiye açmayı nasıl başarabiliriz? Veya halihazırda aksak da olsa sürdürdüğümüz ilişkimizi ayağa kaldırmayı?

Kırılganlığın inkârında olmak gücün değil, bilâkis zayıflığın göstergesidir. Bunu idrak ve kabul edersek birbirimize karşı daha merhametli olabiliriz diye düşünüyorum. Ötekine kabuğumuzun sert ve kalın yanlarını değil, yumuşak karnımızı dönebildiğimizde yakınlaşırız. Ortak acılar, yaralar birleştirir bizi. İlişkiyi, zorlukların üstesinden birlikte gelmek güçlendirir.

İKİ TAVSİYE

Gerçek doğamıza mı, yoksa çevremize mi uyarak var oluruz? Ne hatırlarız ve neyi unuturuz? Nasıl gerçek zekâmızı ölçebiliriz? Psikolojiye giriş niteliği taşıyan iki başvuru kitabı.

Psikoloji Kitabı Kolektif Alfa Kitap

Gerçekten Bilmeniz Gereken 50 Psikoloji Fikri Adrian Furnham Domingo Kitap