Parada 12 yıllık en uzun kayıp dönemi
Yıl sonları itibariyle TL’ye karşı dolar ve eurodaki artış enflasyonun altında kaldı. Yıl sonu enflasyonunun yüzde 64.27 olduğu 2022’de dolar yüzde 37.7, euro yüzde 28.8 arttı.
➔Ancak rakamlara yıllık ortalama bazda bakıldığında durum tamamen değişiyor.
➔Çünkü döviz kurları 2021’in son aylarında yükselişe geçtiğinden yıllık ortalaması düşüktü.
➔2022’de ise ilk aylarda hatta ilk üç çeyrekte yüksek seyretti ve yıl sonuna doğru sakinleşti. Bu nedenle geçen yılın ortalama kuru yüksek çıktı.
KAYIP 2018’İ GEÇTİ
➔Bitişikte görüleceği gibi ortalama dolar kuru 2021’de 8.9270 iken 2022’de 16.6042’ye çıktı. TL karşısında doların yıllık artışı yüzde 86’yı buldu. Oran 2002 yılı sonrasının en yükseği.
➔Euro da ortalama 10.5130 TL’den 2022’de 17.4285’e yükseldi ve yüzde 65.7 arttı.
➔Yarım dolar ve yarım eurodan oluşan döviz sepetinin değeri de 9.72’den 17.0153 TL’ye çıktı. Ortalama sepet kurun artışı yüzde 75.1 ile yıl sonu enflasyonunun üzerinde gerçekleşti.
➔TL’nin değeri ise 2022 yılında sepet bazında 0.0587 sente indi ve yüzde 42.8 düştü. Lira kayıp 2018’deki yüzde 25.8’in epeyce üstünde ve 2001 sonrasının en yükseğinde.
➔Bitişikte yer alan tabloda dikkat çeken bir gelişme de TL’nin değer kaybının son yıllarda giderek büyüdüğünün görülmesidir.
2011 TL’NİN MİLADI
➔Net biçimde 2011 yılında başlayan değer kayıpları önce yüzde 10’lu oranlarda gerçekleşti, son yıllarda 20’li basamaklara çıktı ve geçen yıl da yüzde 42.8’e vardı.
➔2011 yılı TL’nin değerliliği açısından milat gibi. Avrupa krizinin getirdiği koşullarda başlayan başlayan değer kaybı sonraki yıllarda başka gelişmelerle de olsa sürdü.
➔Bu nedenle kalın bir çizgiyle tabloyu ikiye ayırdık. İlk dönem 2001 krizinde yaşanan devalüasyon sonrası 2011’e kadar geçen dönem, ikincisi de 2011-2022 arası 12 yıllık dönem.
➔TL’nin değer kaybı 8 yıllık ilk dönemde yüzde 8.9 düzeyinde kalırken, 12 yıllık ikinci dönemde yüzde 89.7’ye vardı.
➔Ya da TL ilk dönem yıllık ortalama yüzde 1.9, ikinci dönem yıllık ortalama yüzde 16.5 değer kaybetti.
NE KADAR KUR ARTIŞI O KADAR ENFLASYON
➔Türkiye dış ticaretinin ve dış işlemlerinin büyük kısmını oluşturan iki para birimine karşı TL son 12 yıldır değer yitiriyor. Bu değer kaybı da son yıllarda giderek hızlandı.
➔Bu hızlı kaybın yarattığı en önemli sonuç ise yükselen enflasyon, hanehalkının düşen alım gücü ve fakirleşme oldu.
➔Kamu ve özel sektörün dış borç ödemeleri de TL’nin değer kaybı kadar büyüdü.
➔Liranın değer kaybından elde edeceğimiz temel kazanç ise dış ticarette rekabet gücümüzün artmasıydı. İthalat pahalılaşırken ihracatın karlı hale gelmesi gerekirdi.
➔İthalat pahalılaştı ama henüz hız kesmedi. Kesmedi ki 2022 yılında 110 milyar dolarla rekor düzeyde dış ticaret açığı verdik.
KUR YOLUYLA REKABETİN SONU
➔Son dönemde ihracatçıların en çok istedikleri döviz kurunun artırılması oluyor.
➔Geçmiş yıllar gösteriyor ki, kur yoluyla rekabetin sonu gelmiyor. Yol da alamıyoruz.
➔12 yıl arka arkaya devam eden döviz kuru artışı veya TL’nin değer kaybı yetmemişse ortada ciddi yapısal sorunlar veya engeller var demektir.
➔Yapısal reformları en son 2010 yılların ilk yarısında konuşuyorduk ama gereğini yapmadık. Gündem başka alanlara kaydı.
➔Reformlar için seçim sonrasını bekleyeceğiz. Gündeme gelir mi bilemem ama gelmez ise yine ücretleri bastırarak ve yükselen döviz kurları yoluyla fakirleşerek rekabet etmeye çalışacağız.
