Bıyıklı yabancıdan bıyıksız Türklere
“Bıyıklı yabancılar” ve “keriz silkeleme” deyimleri borsa jargonuna 1990’lı yıllarda girdi. Yerliler bireysel ve acemiydi, yabancılar ise usta ve kurumsal. Piyasa 1989’da yabancılara açılınca yerliler yabancıların peşine takıldı. Hangi hisse senedine giriyorlarsa yerliler de orada bitiyor.
➔ Yerliler arasında büyük oyuncular veya yatırımcılar da vardı. İşlemlerini gizlemek, denetimlerden kaçmak ve belki yerlileri peşinden sürükleme isteğinden yurt dışında hesap açtırıp yabancı maskesiyle işlem yapma yaygındı.
➔ 2000’li yıllarda yabancı yatırımcıların borsanın üçte ikisini kontrol eder duruma geldiklerini, yabancı payının üçte birinin yurtiçi yerleşiklerden yani “bıyıklı yabancı”lardan oluştuğunu dönemin SPK başkanı açıklamıştı.
İLK KEZ BORSADA ÜST ÜSTE 5 YIL SATIŞ
➔ “Bıyıklı yabancı” deyimini ilk kez Mart 1992 yazdım. Rahmetli Güngör Uras deyimi çok tuttu, derken kamuoyuna mal oldu.
➔ 2020’lerde artık işlemlerini yurt dışından yapan yerli hemen hemen kalmadı. Yabancıların borsadaki payı yarı yarıya geriledi ve yüzde 37’nin altına indi. Bir zamanlar yüzde 72.4’e kadar çıkmış ve 2018’e kadar yüzde 66 düzeylerinde seyretmişti.
➔ Yabancı payı 2019 sonunda yüzde 60’a doğru indi. 2020-2021 yıllarında ise yüzde 50 ve yüzde 40’a geriledi. Son olarak yüzde 36 düzeyine düştü.
➔ Rakam bazında baktığımızda yabancılar borsada 2018’de 1 milyar, 2019’da 601 milyon, 2020’de 4.6 milyar, 2021’de 1.6 milyar ve bu yılın üç aylık döneminde 905 milyon dolar net satış yapıtlar.
➔ Üst üste beşinci yıldır ki borsada net satışa devam ediyorlar. Bu da borsa tarihinde bir ilk.
4 YIL 3 AYDA 7.7 MİLYARA DOLARLIK SATIŞ
➔ Yabancıların 4 yıl 3 aylık dönemdeki birikimli satışları 7.7 milyar doları buldu.
➔ Daha önce yabancılar iki yıl üst üste tek bir kere 2001-2002 yıllarında satış yaptı. Satışlar genellikle bir yılla sınırlı kalırken, sadece 2001 krizinde iki yıl sürdü.
➔ 1989 yılında 32. Sayılı Kararla serbest bırakılan sermaye hareketlerinden sonra o yıl borsaya 17 milyon dolarlık net yabancı girişi oldu.
➔ Yabancılar ilk kez 1998’de 518 milyon dolarlık satış yaptılar. Kriz yılı 1994’te bile yıllık bazda alımdaydılar.
➔ Ancak 2001 krizinde durum değişti. 2001’de 79, 2002’de 16 milyon dolarlık nette satışları oldu.
➔ 2011’de Avrupa krizinin etkisiyle satış 985 milyon doları buldu.
➔ 2015 geldiğinde gelişmekte olan ülkelerden 1980 sonrasının en güçlü sermaye çıkışı başladı. Türkiye’de hisse senetlerinden 2.4 milyar dolarlık çıkış gerçekleşti.
➔ Borsaya yabancı kaynak girişinin en yüksek olduğu yıllar ise 6.3 milyar dolarla 2012, 5.7 milyar dolarla 2005 ve 5.1 milyar dolarla 2007 idi.
BİST DÜNYADAN NİYE %60 NEGATİF AYRIŞTI?
➔ Yabancıların 2018’den başlayarak yaptıkları net satışın 7.7 milyar doları bulması hisse senedi fiyatlarını baskı altında tuttu. Bunun için borsa endeksine dolar bazında bakmak yeterli.
➔ BİST 100’ün yabancı satışları başlamadan önce 2017’deki ortalama değerinin dolar karşılığı 2.71 dolar. 2022 ilk çeyrekte ortalama endeks 1.46 dolar. Borsa 4 yıl 3 ayda dolar bazında yüzde 46 değer kaybetti. Şirketlerin piyasa değeri yaklaşık yarı yarıya eridi.
➔ Eşdeğer piyasalar olarak gelişen borsaların ortalama performansı MSCI endeksiyle 2017’de 1.028 puandan 2022’de 1.181 puana çıktı ve yüzde 15 oldu. Arada yüzde 60’a varan bir negatif ayrışma var.
➔ Belirtelim ki 2020 ve 2021’de şirketler güçlü bir kar artışını yakaladı. Banka dışı şirketlerin özsermaye karlılığı yüzde 20’nin üzerine çıktı. Bu yıl da bankaların karı çok yüksek geliyor. Yani sorun şirketlerde değil.
➔ Sorun yatırımcı tabanının değişmesinde ve ulusal paranın değer kaybında. Yabancı kurumsaldı, uzun vadeliydi. Büyük hisse senetlerine yatırım yapardı. Pazar payını yarı yarıya azalttı.
➔ Boşaltılan alana yerliler girdi ama onların gönlü küçük hisselerden yana olunca böyle bir durum yaşandı.
HALKA ARZLAR KADAR PARA YURTDIŞINA
➔ Yerli yatırımcıya kitlesinde yaşanmakta olan başka bir değişim, giderek daha yüksek oranda yabancı menkul kıymetlere yönelmedir. Selim Karahan iki gün önce Habertürk’te yurtiçi yerleşiklerin 2021 yılında yabancı hisse senetlerine 1.5 milyar dolarlık yatırım yaptığını yazdı.
➔ Bu rakam 2020 yılında 1.1 milyar dolar, 2019’da 521 milyon dolardı. Önce yüzde 100, sonra yüzde 50 artış var. Daha önceki yıllardaki yatırım tutarı 500 milyon doların altında stabil kalıyor.
➔ 1.5 milyar dolar bugünün kuruyla 20 milyar lirayı geçer. Geçen yılın ortalama 8.92 TL dolar kuruyla ise 13 milyar lirayı buluyor. Gerçekçi rakam bu. Yine geçen yılki birinci halka arzların 16 milyar lira olduğunu hatırlarsak büyüklük daha iyi anlaşılır.
➔ Bu kadar para yurtdışı hisse senetleri yerine Türkiye’deki hisse senetlerine gitseydi halka açılan şirket sayısını ikiye katlanabilirdi.
ABD BORSALARINA 1.1 MİLYAR DOLAR
➔ Türkler bir zamanlar kendi hisse senetlerine yabancı maskesiyle yatırım yaparak “bıyıklı yabancı” oldular. Şimdi ise doğrudan yabancı hisse senetlerine yatırım yapan Türkler bıyıklarını kesiyorlar.
➔ Bunun önemli bir nedeni değerini hızla kaybeden Türk Lirası’ndan kaçıştır. Nitekim dolar karşısında TL’nin değeri 2017 ortalama bazda 27.35 sentten 2022’de 7.11 sente indi. 4 yıl 1 çeyreklik dönemde kayıp yüzde 74’ü buldu.
➔ Değer yitiren bir para birimine, o para birimiyle alınıp satılan varlıklara yatırımdan para kazanmak çok zordur. Öncelikle yüzde 74’lük para değerindeki kaybın telafi edilmesi lazımdır ki, Türkiye örneğinde edilemediğini gördük.
➔ Yabancı hisse senedine, finansal varlıkları veya reel varlıklara yatırım aynı zamanda yabancı paraya ve dolara yatırımdır. Zaten yatırımların yüzde 75’i ABD’ye yapılmış.
➔ Muhtemeldir ki ağırlıklı teknoloji hisseleridir. Dolayısıyla ABD borsalarına Türkiye’den bir yılda yapılan yatırım tutarı 1.1 milyar doları buldu.
