Sofraya 5 ortak birden

Hemen her şey üst üste geldi ve gıda fiyatlarında bardağı taşırdı. Son bir yılda gıda fiyatları yüzde 65 arttı. Şubat sonu TÜİK verileriyle yıllık artış meyve ve sebzede yüzde 82, yumurtada yüzde 82, tavuk etinde yüzde 78, ekmekte yüzde 62, sütte yüzde 59, balıkta yüzde 58, dana etinde yüzde 56’ya vardı.

➔ Ette sorun yaşayacağımız belliydi. Çünkü geçmiş yıllarda ithal ede ede geldik. Son iki yılda et üretim istatistikleri artık yayımlanmıyor.

➔ Süt üreticileri zarar ettikçe ve dayanma güçleri kalmayınca sığırlarını kesime yolluyor. Bu durum üreticilerden aldığımız bilgilere göre devam ediyor. Süt ineklerinin kesime gitmesi kırmızı ette arzı artırıyor ve sorunu geçici olarak hafifletiyor.

➔ Bu kesimler tamamlanınca sorunu gerçek boyutlarıyla yaşayacağız. Azalan arz nedeniyle sütte fiyat baskısı daha artacak. Hayvancılıkta sorun bir iken iki olacak.

YEM DEDİĞİN DOLARLA

➔ Hayvancılıkta yaşadığımız sorunun temelinde yem yatıyor. Büyükbaş hayvanların beslenmesine uygun bir coğrafyada değiliz. Yarısı ottan, yarısı hazır yemden beslenme mümkün olamıyor. Mecburen hazır yem oranını fazla tutmak zorundayız.

➔ Yem ham maddesi ise ithal ediliyor ve bizim büyükbaş hayvanlar yaklaşık yarı yarıya dolarla beslenmiş oluyor.

➔ Bitişikte hem döviz kurlarının artışı hem yem fiyatlarının seyri var. Tablo Temmuz 2018 sonrasındaki 3 yıl 8 aylık dönemi kapsıyor. Veriler TÜİK’in ve 2015’i 100 kabul edilerek hazırlanan endeksler üzerinden.

➔ Bu tablo çiftçinin yaşadığı sorunları ve bugünkü gıda enflasyonunu net biçimde yansıtıyor. 3 yıl 8 aylık dönemde Türkiye’nin tüketici enflasyonu yüzde 122.5 oldu.

ÜRETİCİDEN ÇIKIŞ %103 TÜKETİCİYE VARIŞ %155

➔ Tarım üretici fiyatlarındaki artış ise yüzde 103.4 ile tüketici fiyat artışının altında yer aldı.

➔ Ancak tüketici fiyatları içinde yer alan gıda fiyat artışı yüzde 155’e vardı.

Bu da bize en büyük fedakarlığın üreticiden geldiğini, üreticide yüzde 103 artan gıda ürünleri fiyatının tüketiciye yüzde 155 fiyatla ulaştığını gösteriyor.

➔ Peki bu dönemde çiftçinin girdi maliyetleri ne kadar artmış? Bunu yine TÜİK’in Tarımsal Fiyat Girdi Endeksi’nden verelim.

➔ 3 yıl 8 ayda fiyatlar gübrelerde yüzde 313, enerjide yüzde 175, hayvan yeminde yüzde 116 ve tarımsal ilaçlarda yüzde 62 arttı.

➔ Üreticilerin girdisi yüzde 128 artarken ürettiklerini ancak yüzde 103 artışla satabilmiş. 3 yıl 8 aydaki reel kayıpları yüzde 10.6 gibi yüksek bir düzeyde. Tarımsal gelirin bu oranda reel kaybedilmesi anlamına geliyor. Ya da çiftçiler Temmuz 2018 öncesine göre tarımsal hasılanın yüzde 11’i kadar bir kayba uğradılar.

➔ Üreticinin karına olduğu kadar tüketicinin sofrasına son yıllarda beş yeni ortak geldi.

1-DÖVİZ KURLARI SIÇRADI

➔ Bu dönemde tarımsal girdileri en çok artıran gelişme döviz kurlarındaki hızlı artıştı. Çünkü girdiler arasında yer alan enerjide, gübrede, ilaçta, yemde ithalata bağımlılık yüksek. Döviz kurlarındaki artış da dolar ve Euro ortalaması bazında yüzde 182 ile genel enflasyonun epeyce üzerinde. Enflasyonu da yüzde 128 artıran temel etken döviz kurları.

➔ Gübre fiyat artışının döviz kurunu geçmesi dünyadaki fiyat artışlarından kaynaklı. Enerji fiyatlarındaki sıçrama gübre fiyatlarını da sıçrattı.

2-ENERJİ FİYATLARININ ETKİSİ YÜKSEK

➔ Enerji fiyatları niye bu kadar sıçradı diye bakarsak burada başat rolü Covid-19’dan çıkışın talebi artırması, küresel ısınma çerçevesinde fosil yakıtlardan uzaklaşma ihtimaline karşı ve salgın sürecinde yatırımların azalması, son olarak Ukrayna savaşı ve Rusya’nın petrol arzından çekilmeye zorlanması oynuyor.

3-COVİD 19 ARZI AZALTTI, TALEBİ ARTIRDI

➔ Covid-19 tarımsal üretimi çip krizi yaratarak ve istihdamı azaltarak düşürdü. Devletlerin stok tutma eğilimini artırdı. Arz azalırken talep artınca fiyatlar yükseldi.

➔ Turizm hareketlerinin çok önemli ölçüde azalması, karantinalarla evde kalmanın artması tüketimi değiştirdi. Kahve, şeker, bitkisel yağ bunlar arasında.

4-KÜRESEL ISINMANIN ETKİSİ

➔ Pandemiyle geçen iki yılda iklim krizi kendini iyice hissettirdi. Özellikle kuraklık artışları ciddi tarımsal üretim kayıplarına yol açtı.

➔ Hatta enerji krizini şiddetlendirdi. Çünkü barajlarda su seviyesini düşürdü. Rüzgardan ve güneşten elektrik üretimini azalttı.

➔ Sonuçta doğalgazdan elektrik üretimine yüklenme oldu. Doğalgaz fiyatları da uçup gitti, son bir yıldaki doğalgaz fiyat artışı 5 kata vardı.

5-SON DARBE SAVAŞTAN

➔ Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmek için başlattığı savaş birinci ayını doldurdu. Her iki ülke de buğday, mısır, ayçiçek ve gübre gibi tarımda önemli üretici ve ihracatçı konumda.

➔ Rusya dünyanın ikinci büyük petrol ve doğal ihracatçısı. Bu ülkeye doğalgaz hariç çok geniş kapsamlı ambargo uygulanması hem tarımsal ürünler hem enerji fiyatlarını ciddi biçimde yükseltti. Son bir ayda petrol fiyatı yüzde 26, buğday fiyatı yüzde 19, yulaf yüzde 10, mısır yüzde 9 arttı.

İKİ ÖNEMLİ HANDİKAP

➔ Soframıza ortak olan beş etkenden bazısı geçici. Mesela TL’nin değer kaybı eninde sonunda duracak, pandemi geçti geçiyor gibi, savaşın bir gün bitecek.

➔ Ancak küresel ısınma kalıcı ve etkisini giderek daha fazla hissettirecek. İlk önce tarımsal üretimin yapısını değiştirecek. Fazla su gerektiren ürünlerden uzaklaşma, sıcağa ve kuraklığa dayanıklı ürünleri yetiştirme yoluna gidilecek.

➔ Çok su tükettiğinden dolayı büyükbaş hayvancılığın yapılması uzun vadede giderek zorlaşacak ve maliyeti yükselecek. Buna göre tüketim alışkanlıkları değişmek zorunda olacak.

-İlkim değişiminin zoruyla dünya yeşil enerjiye doğru büyük dönüşümü gerçekleştirmesi 10’larca yıl alacak. Yılda 2 trilyon dolarlık enerji yatırım tutarı yeşil enerji için 5 trilyon dolara çıkarılması gerekiyor. Yatırım maliyetlerini artıyorsa tüketim fiyatları düşebilir mi?

-Yeşil enerjiye geçiş sürecinde vadesi dolacak petrol ve fosil yakıt yatırımlarını kim nasıl yapacak? Mecburen yatırımların geri dönüş süresi kısalacak. Bunun için fiyatların yüksek kalması ve belki daha da yükselmesi gerekecek.

-Zor bir dünya bekliyor bizi. Gıda fiyatları çoklu etkiyle yükseliyor. Bazıları gündemden düşse bile bazıları kalıcı.