Kaçırmayın tekrarı yok, kazanç da, kayıp da büyük

Son yıllardaki gelenek bozulmadı, 2021’de de döviz ve altın kazandırdı. 2021’i geçmiş yıllardan ayıran temel unsur ise enflasyon tırmanırken faizlerin suni bir şekilde düşürülmesi sonucu faizlerin tarihin en negatif dönemine girmesidir. Mevduatta yüzde 12’yi, Hazine tahvillerinde yüzde 14’ü bulan negatif getiriler veya kayıplar 1986 yılından bu yana izlediğimiz yatırım araçları getirisi serisinin en yükseği oldu.

Hatta negatif faizin büyüklüğü anlamında 1980‘e kadar gidildi. 1971’de çift haneye yükselen enflasyon tırmanışını sürdürerek 1980’de TÜİK’e göre yüzde 101.4’e (DPT raporunda % 107.2) kadar çıktı. Aynı yılın mevduat faizi oranı ise yüzde 10’du. Gerçekleşen enflasyonun 10’da biri kadar faiz veriliyordu. Negatif faiz yüzde 45’i bulmuştu. Durum 1981’de hem kısmen faizlerin serbest kalması ve yükselmesi hem de enflasyonun düşmesiyle düzeldi.

2021’İN KADERİ MERKEZ’LE DEĞİŞTİ

➔Türk tasarruf sahipleri o dönemde enflasyona karşı korunmaya çalışırken dövizi keşfetti.

Üstelik döviz taşımanın ve bankalarda döviz hesabı açmanın yasak olmasına karşılık. Bu yasak da 1984’te kaldırıldı. Altını ve gayrimenkulü ise halkımız geçmişten beri tanıyordu.

➔2021 yılının yurtiçi gelişmeler bakımından belirleyici olayı Merkez Bankası’nda başkan değişimi ve eylül ayından itibaren enflasyonla başa baş giden faizlerin düşürülmesiydi. 5 puana varan indirim sürecinde faizde negatif getiri büyüdükçe döviz kurları sıçradı.

➔Sonunda faiz indirim sürecini kapsayan 4 ayda dolar kuru yüzde 121.5 artınca 20 Aralık’taki operasyon gündeme geldi. Kur korumalı 3 ay ve üzeri vadeli TL mevduat enstrümanı açıklandı. Aynı anda kamu kesiminin de içinde yer aldığı belirtilen yüklü döviz satışı yapıldı. Sonuçta Türkiye’de ve dünyada enflasyon yükselirken Merkez Bankası’nın dünyanın tersine faiz düşürmesiyle rayından çıkardığı döviz kuru kontrol altına alındı.

➔Geriye yüksek enflasyon, yükselmiş kurlar, kayıplı TL yatırımcıları, Hazine garantili kur korumalı TL mevduat uygulaması, artan dolarizasyon, bozulan bilançolar ve beklentiler kaldı.

FATURA MEVDUAT, TAHVİL VE FONLARA

➔Böylece yüzde 12-14 arasına yükselen negatif faiz 1980 sonrasının en derin negatif faizi oldu. Faturası ise parasını TL mevduatta veya TL enstrümanlarda tutanlara çıktı. Tasarruflar da kur artışı ile büyüdü. Yatırım fonlarına kaçış olduysa da, 20 Aralık operasyonu ile yenilen darbe buradaki karı da aldı götürdü.

➔TL enstrümanların içinde Hazine tahvilleri ile özel sektör tahvilleri var. Yatırım fonları ve bireysel emeklilik fonları bu enstrümanları yoğun olarak kullanıyor. Nitekim fonların getirisi yıl sonuna doğru vurgun yedi.

➔Faiz indirimi sırasında döviz kurlarındaki artış ekim ve kasım aylarında baz etkisi kaynaklı beklenen enflasyon düşüşünü tersine çevirdi. Faiz düşüşü başlamadan önce ağustos ayında enflasyon yüzde 19.25 idi. Eylül ayında açıklanan 2022 Cumhurbaşkanlığı Programı’nda 2021 sonu enflasyon tahmini yüzde 16.2 alınmıştı. Gerçekleşme ise yüzde 36.08 ile iki katı düzeyinde oldu.

FAİZLERDE REKOR KAYIP

➔Bu düzeyi ile 2021 enflasyonu hem 2003 yılı sonrasının en yükseğine çıktı hem de çift haneyle kapatılan yıl sayısını 4’ten 5’e çıkardı.

➔Yüzde 36.08’lik enflasyon 1986 sonrası izlediğimiz geleneksel yatırım araçlarının getirilerini önemli ölçüde negatife çevirdi. Bitişikte yer alan tabloda 2000 ve sonrası yıllar yer alıyor.

➔Hazine’nin yüzde 17.4 olan yıllık ağırlıklı ortalama tahvil faizi yüzde 36.08’lik enflasyon karşısında net getirisi yüzde 13.7 negatife geçti. Bu kayıp 1986 sonrasının en büyüğü. Bundan önceki en yüksek kayıp 1988’de yüzde 7.2 idi.

➔Üç aylık ortalama mevduat faizinin yıllık bileşik net getirisi yüzde 19.6 gerçekleşti. Ama enflasyon arındırması sonrası geriye yüzde 12.1 zarar kaldı.

➔TL mevduat sahipleri 1980’de yüzde 45, 1994’te yüzde 15 oranında zarara uğramışlardı. 2021’in yüzde 12.1’lik negatif getirisi 1980 sonrasının üçüncü büyük zararı oluyor.

➔1986 sonrasında yaşanan en büyük devalüasyon da, enflasyon da, mevduattaki kayıp da 1994’e ait. Onu 2021 izliyor.

DÖVİZLERİN VE ALTININ REKOR KARI

➔Faiz düşürüldükçe sıçrayan dolar, aralık ayı ortalamalarına göre geçen yıl nominal yüzde 75.8 yükseldi. Enflasyon arındırması sonrası geriye kalan net getiri yüzde 29.

➔Dolardaki bu getiri 1980 sonrasının ikinci en yükseği. 2001’deki yüzde 26.8’lik net getirisini 2.3 puan geçen 2021 reel getirisi, 1994’ün yüzde 31.1’lik reel kazancının 2 puan altında.

➔Aynı net getiri Euro'da yüzde 20 ile 2000’lerin veya Euro tarihinin en yüksek 3’üncü getirisini oluşturdu.

➔Altın ise dış dünyada yüzde 3.6 değer kaybetmesine karşılık, yurtiçinde dolar kuru artışından dolayı aralık ayları ortalaması bazında yüzde 68.4 arttı. Gram altının enflasyondan arındırılmış getirisi yüzde 23.7 düzeyinde.

➔Faizlerin yüzde 12-14 reel kaybına karşılık döviz ve altının yüzde 20-29 arasındaki getirisi karşılaştırınca arada yüzde 30-40’ı bulan büyük fark meydana geldiği görülüyor. Bu da servetler arasındaki dağılımı bozuyor. Bir kesim yüksek kazançlı, diğer kesim büyük kayıplı.

BES FONLARI ENFLASYONDAN KORUDU

➔Borsanın yüzde 25.7’lik artışı ise enflasyon oranının altında kaldı. Reel kayıp yıllarını bir artıran Borsa son 22 yılın 13’ünce kaybettirirken, 9’unda kazandırdı.

➔Yatırım fonlarının ortalama performansını ölçen kamuya ait bir endeks yok. Bu açıdan değerlendirme dışı tuttuk.

➔Bireysel emeklilik fonları ise getiride sıfır çektikleri bir yılı geride bıraktı. Gönüllü katılım yanında devlet katkısı getirilerini de içeren BES EGM Tüm Endeksi’ne göre bireysel emeklilik fonlarının ortalama nominal getirisi yüzde 36.2 ile enflasyon kadar gerçekleşti.

➔Devlet katkısını hesaba katmayan EGM BES Endeksi ise yüzde 44.1 artışla reel bir getiri sağladı. Toplam BES fonlarındaki performans düşüklüğü devlet katkılı fonlardan kaynaklanıyor. Sonuçta BES fonları yüksek enflasyon karşısında kaybettirmedikleri bir yılı yaşadı.

★★★

Bu yılın tekrarı yok

➔Günün sorusu şu: Yıl sonuna doğru gerçekleşenlerle 2021 tasarruf sahiplerine büyük kazanç ve kayıplar yaşattı, bu yıl da tekrarlanır mı?

➔Cevap: Hayır. 2021 para sahipleri ve piyasaları hazırlıksız yakalayıp gafil avladığından yakın tarihte bir daha tekrarlanması çok zor. Aradan birkaç 10 yıl geçmesi gerekiyor.

2021 değerlendirmesine farklı bir boyutla devam edeceğim.