Muhasebe nedir?

İşletmelerin ve diğer kuruluşların mali işlem ve olaylarının para ile ifade edilmiş şekilde kaydedilmesi, sınıflandırılması, özetlenerek rapor edilmesi ve sonuçlarının analiz edilmesi ve yorumlanması ile ilgili iş ve işlemleri kapsayan bir işletme fonksiyonudur. Aynı zamanda bir bilim ve eğitim disiplini olan muhasebenin başlıca işlevleri; 1) Kayıt, 2) Sınıflandırma, 3) Özetleme ve 4) Raporlama şeklinde sıralanabilir. 

Muhasebe, işletmelerin varlık ve kaynaklarının oluşumunu, bunların kullanılma şeklini, yaptığı işlemler sonucunda bu varlıklardaki ve kaynaklardaki değişmeleri, işletmelerin mali durumlarını açıklayacak bilgileri sağlayan ve bu bilgileri ilgili kişi ve kurumlara ileten tüm işletmeler için gerekli bir bilgi sistemi ve işlevdir. 

Muhasebe, en geniş anlamıyla, 'sayma, ölçme ve kıymet biçme" ihtiyacının sonucu olarak, hayatın her alanında insanlık tarihi boyunca var olan bir olgudur. İnsanoğlu erken zamanlardan bu yana esas itibarıyla dünyada var olan ya da tanımlanabilen unsurların sayılması, ölçülmesi ve bunlara birer kıymet biçilmesi ihtiyacını duymuş ve bu ihtiyacı karşılamak için çeşitli uğraşılarda ve faaliyetlerde bulunmuştur. Bu doğrultuda muhasebe yani hesap yapma ihtiyacının oluşması, yazının bulunması ve hatta para ve benzeri değişim araçlarının icat edilmesi ile daha da önem kazanmıştır. Muhasebe tarihçilerine göre, muhasebe olarak kabul edilebilecek yazılı ve günümüze kadar gelebilmiş kaynaklar Mezopotamya ve Eski Mısır uygarlıklarına kadar gitmektedir. İnsanlığın var olduğu her ortamda muhasebe bir ihtiyaç olarak karşımıza çıkar. 

Temel olarak insanoğlu, iki konuda sayısal bilgiye ihtiyaç duymuştur. Bunlardan ilki, herhangi bir andaki sahip olduğu haklar ve aynı anda üstlendiği yükümlülüklerdir. Haklar, hukuki olarak sahip olunan maddi ve maddi olmayan varlıklardan oluşur. Yükümlülükler ise başka kişi, kurum ya da kuruluşlara verilen sözlü veya yazılı taahhütler/sözlerdir. İnsanların (gerçek kişilerin) ya da insanların oluşturdukları kurum ve kuruluşların (tüzel kişilerin) hakları ile yükümlülükleri arasındaki fark, onların servetini veya net varlıklarını veya öz sermayelerini oluşturur. Buna gerçek ve tüzel kişilerin zenginlikleri de demek mümkündür. Gerçek ve tüzel kişiler, belirli aralıklarla sahip oldukları serveti veya zenginliği hem kendi bilgilenme ihtiyaçlarını karşılamak hem de vergi ve benzeri unsurlar alan devlet ve benzeri oluşumların istedikleri tutarların hesaplanmasını sağlamak için sayma, ölçme ve kıymet biçme faaliyetlerinde bulunur. Bu işlemler, hem geleceğin planlanmasında hem de geçmişte gerçekleştirilenlerin yarattığı son durumun anlaşılmasında yardımcı olur. Diğeri ise herhangi bir dönemdeki faaliyetlerin gerçek ve tüzel kişilerin serveti üzerinde yarattığı etkiyi ölçmeye veya anlamaya yardımcı olan bilgilerdir. Gerçek ve tüzel kişilerin belirli bir dönemde servetlerinde bir artış olması durumunda kazanç, bir azalış olması durumunda ise kayıp olduğunu söylemek mümkündür.

İnsan yaşamında yer alan tüm uğraşılar ve faaliyetler, zaman temelli bir yaklaşımla, üç başlık veya üç temel fonksiyon altında sınıflandırmak mümkündür: Planlama, uygulama, kontrol etme. Bunlardan ilki olan planlama gelecek zaman ile ilgilidir: "Hiç ölmeyecekmiş gibi çalışmak ve her an ölecekmiş gibi ibadet etmek" insanoğlunun gelecekle ilgili kendini güvende hissetmesini sağlayan uğraşılarını çok güzel özetleyen bir sözdür. İnsanoğlu geleceğini planlayabilmesi için sahip olduğu servetin hak ve yükümlülük unsurları hakkında bilgilenme ihtiyacı duyar; planlama gelecekle ilgili karar alma, karar alma ise seçenekler arasından seçim yapma demektir. Burada sözü geçen seçenekler aslında "bilgi" demektir. Bilgi, güç demektir. Uygulama, yaşamın kendisidir. Çoğu zaman uygulama kapsamına giren faaliyetler, gerçek ve tüzel kişilerin sürekli bir şekilde servet unsurlarında değişimlere neden olur. Mesela satın alma, satma, üretme, tüketme vb. uğraşılar veya faaliyetler servet unsurlarının şekil değiştirmesine, azalmasına, artmasına veya başka bir unsura dönüşmesine neden olur. Uygulama aşamasında yer alan faaliyetlerin ve uğraşıların planlandığı gibi gerçekleştirilmesi, kuşkusuz önceden belirlenmiş amaç ve hedeflere ulaşmak için önemlidir. İnsan yaşamında yer alan temel fonksiyonlardan üçüncüsü kontrol etme fonksiyonudur. Bu fonksiyon aslında muhasebenin kendisidir; yaşanmışların, olmuşların, ölmüşlerin hesabını yapmak ve kalanları ölçmek, hem mevcut durum hem de geçmiş ile ilgili raporlar hazırlamak muhasebenin temel görevidir. Geçmişte yaşanmış bir dönemde gerçekleştirilmiş her türlü olayın, doğal olarak ölçülebilenlerin bir raporda özetlenmesi, bu olayların servet üzerindeki etkisinin belirlenmesi "ne umduk, ne bulduk" "neyi hedefledik, neyi gerçekleştirdik" gibi soruların cevaplanmasına hizmet eder. Bu amaçla hazırlanmış çeşitli tablolar vardır; kar-zarar tablosu, gelir-gider tablosu ya da gelir tablosu, nakit akım tablosu, fon akım tablosu, kar dağıtım tablosu, öz kaynak/öz sermaye değişim tablosu bu konuda önemli örnekleri oluşturur. Ayrıca gelinen noktadaki veya içinde bulunulan zaman dilimindeki servet unsurlarını, hak ve yükümlülükleri özetleyen önemli bir rapor vardır ki buna bilanço denmektedir.