İşletmelerin katlanmak zorunda oldukları maliyet ve giderlerin gerçekçi bir şekilde tanımlanarak ürün ve hizmet maliyetlerinin doğru olarak saptanması, kaynakların olabildiğince etkin yönetilip israfın önlenmesi, işletmedeki faaliyetlerin planlanarak süreçlerin geliştirilmesi ve kontrolünü amaçlayan bir muhasebe türüdür/kavramıdır. Günümüzde "maliyet yönetimi" ile "yönetim muhasebesi" kavramları kısa ve uzun vadeli planlama ve kontrol işlevleri icra edilirken ortaya çıkan maliyetler ile performansların ölçülmesi amacıyla yöneticiler tarafından çoğu zaman birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Maliyet yönetimi, maliyetlerin tespitine odaklanan maliyet muhasebesi ile de ilişkili, ancak daha geniş bir kavramdır.
Yeni mamul üretimi veya mevcut mamullere yeni özellikler katma çabaları, yöneticileri birim maliyetleri düşüren fazla miktarda üretimden ziyade, müşterinin istediği özellikleri taşıyan, zamanında teslim edilmiş mamuller üretmeye yönlendirmiştir. Bu durum mevcut belirsizlikleri, karmaşayı ve riskleri elimine ederek işletme ile ilgili hemen hemen her konuda zamanında ve doğru kararların verilmesini işletme yönetiminin en önemli fonksiyonlarından birisi durumuna getirmiştir. Bu fonksiyonun tam olarak yerine getirilmesinin temel şartı ise yönetimlerin doğru, güvenilir, zamanlı ve tam bilgilere sahip olmasıdır. Bu bilgilerin içerisinde işletmeler için önemli bir verimlilik ölçüsü olan maliyet bilgisi ise çok önemli bir yere sahiptir.
Maliyet bilgisinden yararlanma sürecini dört ana dönemde incelemek mümkündür:
1900-1920 dönemi; maliyet bilgilerinin bugünkü anlayıştan çok uzakta olup fazla önemsenmediği, sağlıklı mamul maliyetleri hesaplanamadığı ve finansal sistemle bütünlüğün ancak fiziksel stok sayımları ile sağlanabildiği dönemdir.
1920-1960 dönemi; işletmelerin seri üretim sistemine geçip, mamul çeşitlemesine giderek aynı zamanda üretim miktarını da arttırmış oldukları dönemdir. İşletmeler tarafından hesaplanan mamul maliyetlerinin işletme yönetiminin ürün fiyatlandırma, ürün grubu oluşturulması ve yönetim kontrolleri gibi pek çok kararında yegane veri olarak kullanılmakta olduğunun fark edilmesi maliyet bilgisinin önemini gündeme getirmiş; daha az maliyetle üretim yapıp mamul fiyatlarının ucuzlaması hedeflenmiştir. Maliyet muhasebesinden elde edilen veriler ve bu verilerin analiz edilmesinde kullanılan yöntemlerin çeşitli yönetim kararlarında nasıl kullanılabileceği konusu araştırılmaya başlanmıştır. Bu durum da, işletme dışı raporlamadan çok işletme içi kararlar için maliyet dağıtımı ve kontrolü konusuna odaklanan yönetim muhasebesinin temellerinin atılması ile sonuçlanmıştır.
Yönetim muhasebesi, işletme yönetiminin karar alma ve kontrol faaliyetlerinde ihtiyaç duyduğu bilgiyi kaydeden, sınıflandıran, özetleyen, analiz eden ve raporlayan bir bilgi sistemi olarak tanımlanmaktadır. Muhasebenin bu türü işletme dışındaki çıkar gruplarının bilgi ihtiyacını karşılamak üzere organize edilmiş olan finansal muhasebenin tam aksine işletme içi planlama ve kontrol faaliyetlerine odaklanarak işletme yönetimin zamanında ve isabetli kararlar alabilmesi için gerekli bilgi akışını sağlayacak şekilde organize edilmiştir.
1960-1980 dönemi; üretim süreçleri gelişen teknoloji ile birlikte bilgisayar yazılımları aracılığı ile yönetilmeye başlanmıştır. Karmaşıklaşan üretim süreçleri iş gücünün niteliğini değiştirirken sermaye yoğunluğu gerektiren teknoloji ile üretilen mamuller ile direkt ilişkisi olmayan genel üretim maliyetlerinin toplam maliyet içerisindeki payı artmaya başlamıştır. Üretim maliyetleri içerisinde endirekt maliyetlerinin payının artması birim maliyet hesabında çeşitli merkezlerde katlanılan maliyetlerin nasıl dağıtılacağı ve mamullere doğru yüklemenin nasıl yapılacağı tartışmalarını da beraberinde getirmiştir.
1980'den günümüze; üretim faaliyetleri ile yönetsel faaliyetlerin bütünleştirilip koordine edilerek tasarlandığı bir yönetim anlayışı ön plana çıkmıştır. Özellikle 90'lı yıllardan bu yana literatürde ve uygulamada yönetim muhasebesi kavramının yanı sıra "maliyet yönetimi" kavramı da kullanılmaya başlanmıştır. Maliyet yönetiminin önem ve yaygınlık kazanmasında, artan rekabete bağlı olarak, işletmelerin fiyatları belirleme konusundaki imkanlarının daralması, önemli bir etkendir.
Yönetim muhasebesi ile iç içe geçmiş olan ve maliyet muhasebesiyle de yakından ilişkili olan maliyet yönetimi kavramı, ürün maliyetlerini doğru tespit etmek, üretim süreçlerini geliştirmek, israfı önlemek, maliyet unsurlarını belirlemek, gelir-gider kontrolünü gerçekleştirmek ve işletmenin stratejilerini oluşturmak için faaliyetlerin yönetimi ve kontrolü olarak tanımlanmaktadır. Başka bir ifade ile maliyet yönetiminin temel hedefi maliyetlerin planlanması, yönetimi ve azaltılmasıdır. Etkin bir maliyet yönetimi, üretilen mamul ve sunulan hizmetlerin maliyetlerinin imkanlar ölçüsünde olabildiğince gerçeğe yakın hesaplanmasını, mamul ya da hizmetlerin yaşam seyri performanslarının değerlendirilmesini, süreç ve faaliyetlerin doğru anlaşılıp ve değerlendirilmesini, faaliyetlerin etkinlik ve verimliliğinin belirlenmesini mümkün kılacaktır.
YAZAR
Nazlı Kepçe
