Büyümede madalyonun öteki yüzü

Ekonomi yılın ikinci çeyreğinde yüzde 3.8 büyüdü. Yılın ilk yarısı için büyüme yüzde 3.9 düzeyinde gerçekleşti.

Seçimin yapıldığı, negatif faizlerin tarihi en düşük seviyesine indiği ve iç talebin canlı olduğu bir dönemde düşük büyüme sayılır.

➔ Hem bu yılki büyüme hedefi olan yüzde 5.5 ile uyumlu değil hem de seçimin etkisi görülmüyor.

➔ Ancak yılın ilk çeyreğine göre yapılan karşılaştırma ise ikinci çeyrekte yüzde 3.5 ile oldukça güçlü bir büyümeye işaret ediyor.

➔ Önceki çeyrekten devam eden çeyreğe bu oranlı büyüme son alarak yüzde 3.6 ile 2021’in üçüncü çeyreğinde görülmüştü. 2009’dan bu yana ise bu çeyrek iki kez daha geçilmiş.

TRİLYON DOLAR İLK KEZ GEÇİLDİ

➔ İkinci çeyrekteki büyümesi ile son bir yılda GSYH tutarı ilk kez 1 trilyon doları geçti ve 1 trilyon 22 milyar dolar oldu. Bundan önceki en yüksek rakam 958 milyar dolar ile 2013 yılına ait. Geçen yılki GSYH da 906 milyar dolardı.

➔ Seçimin en güçlü etkisi de dolar bazında GSYH üzerinde görüldü. Dolar kuru seçim öncesinde bastırılınca hem milli gelir hem de kişi başına gelir dolar bazında sıçradı.

➔ Son bir yıllık GSYH’da 1 trilyon 22 milyar dolara ulaşırken, geçen yıl ortası itibariyle son bir yılda 829 milyar dolar olmuştu. Dolayısıyla yıldan yıla fark 193 milyar dolar ve yüzde 23 oranıyla yüksek bir rakama çıktı.

➔ Kişi başına gelir son bir yıllık GSYH’ya göre 11.898 dolara yükseldi. Hesaplama 2022 ve 2023 yıl ortası nüfusun ortalaması 85.909 bin kişiye göre yapıldı.

KİŞİ BAŞINA 11.898 DOLAR GELİR

➔ Kişi başına gelir geçen yıl 10.655 dolara ulaşırken, en yüksek rakam 12.582 dolarla 2013 yılında gerçekleşti.

➔ 11.898 dolarlık son kişi başına gelir de 2013’teki rekordan sonra en yüksek ikinci rakam.

➔ Dolar bazlı GSYH’nın büyümesinde en önemli rolü oynayan dolar kuru son bir yılda ortalama 18.79 oldu. Bir önceki karşılaştırma yılında ise 12.31 TL idi. Artış oranı yüzde 52.6 ile aynı dönem enflasyona göre düşük.

➔ Yılın ikinci yarısında kur artışları yüzde 30’un üzerinde seyrettiğinden üçüncü çeyrekte dolar bazlı GSYH düşecek.

2000’LERİN EN UZUN SÜRELİ YATIRIM CANLANMASI

➔ Yerli parayla milli gelir rakamlarına dönersek büyümeye en güçlü katkı 10.7 puanla yerleşiklerin tüketiminden geldi.

➔ İkinci kayda değer katkı ve işin en pozitif yönü ise sabit sermaye yatırımlarının 1.3 puanlık katkısıydı.

➔ Bu kalem içinde inşaat faaliyetleri yüzde 2.5 büyürken, makine ve teçhizat yatırımları yüzde 7.4 arttı.

➔ Makine ve teçhizat yatırımlarındaki artış 15 çeyrek ya da 3 yıl 3 çeyrektir devam ediyor.

➔ 2019 yılının son çeyreğinde yüzde 12.4 artışla başlayan makine ve teçhizat yatırımı canlanması 2020’de yüzde 21.3, 2021’de yüzde 21.8, 2022’de yüzde 9.6, 2023 ilk çeyreğinde yüzde 6.3, ikinci çeyreğinde yüzde 7.4 olarak sürdü.

➔ Böylece 2000’li yılların en uzun süreli yatırım canlanması 2019-2023 arasında gerçekleşti. Bunda büyük kamu altyapı yatırımlarının hızlanmasının da rolü var.

İTHALAT VE İHRACATTAN NEGATİF ETKİ

➔ İhracat düşüp, ithalat da artınca net dış talebin negatif etkisi büyüme oranı yüzde 3.8’e indirdi.

➔ Üretim yönüyle büyümeye bakınca da sanayi üretiminin etkisi ihracata bağlı olarak negatif.

➔ Tarım büyümeye döndü ancak yüzde 0.3 gibi çok zayıf düzeyde.

➔ İnşaat ilk çeyrekte başlayan canlanma ikinci çeyrekte yüzde 5.4’lük artışla devam ediyor.

➔ Üretim yönüyle büyüme en güçlü destek hizmetlerden yüzde 9.1 artışla geldi.

➔ Tüketimin yüksek olmasını destekleyen iki ana unsur var. Biri yüksek enflasyon ortamında negatif faiz faizin etkisiyle tüketimin öne çekilmesi, diğeri de ücret, maaş ve genel olarak gelirlerdeki artış.

➔ Nitekim işgücü ödemeleri 2022 yılında yüzde 26.3 ile tarihi en düşük düzeyine inmişken, bu yılın ilk çeyreğinde yüzde 37.8’e ve ikinci çeyreğinde yüzde 34.3’e yükseldi.

➔ Bu düzelmede asgari ücret, genel ücret, maaş artışları yanında emeklilikte yaşa takılanların emekli edilmesiyle aldıkları ikramiyeler de etkili oldu.

➔ Büyüme verisi piyasa beklentisine paralel gelmesine karşılık bizim beklentimizin altında kaldı. Daha sonra yukarı yönlü revize edilebileceğini tahmin ederim.

➔ Bu gidişle programda yer alan yüzde 5.5 büyüme hedefine ulaşılamaz. Aynı zamanda Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in revize ettiği yüzde 4.5’luk büyümenin tutturulması da zor.