Ekran bağımlılığı çocuğunuzu sessizce esir alıyor olabilir! İşte belirtiler
Ekran kullanımı artık eğlenceden çok bir zorunluluğa mı dönüştü? Çocuğunuz dersleri, arkadaşları ve hobileri yerine sürekli ekrana yöneliyorsa, bu durum bağımlılığın kapıda olduğunun güçlü bir göstergesi olabilir. İşte detaylar...
Birçok ebeveyn “Normal ekran kullanımı mı, yoksa bağımlılık mı?” sorusunda kararsız kalıyor. Oysa çocukların uyku düzeninden duygu durumuna kadar geniş bir alanda görülen değişimler, dijital bağımlılığın habercisi olabilir.
EKRAN BAĞIMLILIĞI VE ÇOCUKLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
Kontrolsüz şekilde sürdürülen birçok davranış, madde ya da nesne kullanımı bağımlılık olarak tanımlanır. Bu kapsamda dijital bağımlılık olarak da bilinen ekran bağımlılığı; telefon, tablet, bilgisayar ve televizyon gibi cihazların kişinin kontrolü dışında ve takıntı derecesinde kullanılması şeklinde açıklanır. Her yaş ve cinsiyetten bireyde görülebilen ekran bağımlılığı, özellikle çocuklarda ciddi fiziksel ve ruhsal sorunlara yol açabilir.
ÇOCUKLARDA EKRAN BAĞIMLILIĞININ BELİRTİLERİ
Ekran bağımlılığı çocuklarda farklı şiddetlerde birçok belirtiyle ortaya çıkabilir. Bunlardan bazıları şunlardır:
- Ekran kullanımının gün içinde alışkanlığa ve zorunluluğa dönüşmesi
- Video oyunlarına karşı yoğun istek duyulması ve bu isteğin diğer düşünceleri bastırması
- Sosyal etkinlikler yerine ekran başında vakit geçirmeyi tercih etme
- Ekran süresi kısıtlandığında öfke, kaygı, huzursuzluk gibi yoksunluk belirtileri
- Ekran dışı aktivitelere ilginin azalması
- Ruh hâlinde ani değişimler, kaygı ve depresyon belirtileri
- Dikkat dağınıklığı, öğrenme güçlükleri
- Dil ve konuşma gelişiminde gerileme
- Uyku ve beslenme sorunlarında artış
- Ergenlikte içe kapanma, sosyal ilişkilerde bozulma ve akademik düşüş
- Ekrana maruz kalınan süre kadar tüketilen içerik türü de bağımlılığın etkilerini belirleyen önemli bir faktördür.
AKILLI TELEFON VE İNTERNET BAĞIMLILIĞI
Akıllı telefon bağımlılığı çoğu zaman telefondan uzak kalma korkusu olan nomofobi ile ilişkilidir. Netlessfobi ise internet bağlantısı olmadığında hissedilen yoğun kaygıyı ifade eder. Daha çok çevrim içi oyunlar ve sosyal medya içeriklerine bağlı gelişen bu durumlar, ekrandan uzak kalındığında sinirlilik ve huzursuzluk yaratabilir. İleri seviyelerde depresyon gibi ciddi psikolojik sorunlar da ortaya çıkabilir.
Ekran bağımlılığı özellikle ebeveynleri yakından ilgilendirir çünkü çocukların hem fiziksel hem de zihinsel gelişiminde önemli olumsuz etkiler yaratabilir. Yapılan çalışmalar aşırı ekran kullanımının akademik performansı da düşürdüğünü göstermektedir.
FİZİKSEL SAĞLIK ÜZERİNDEKİ ETKİLER
Uzun süre ekrana maruz kalmak çocuklarda çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir:
- Göz Sağlığı
- Göz kuruluğu, yanma, batma
- Bulanık ya da çift görme
- Sulanma şikâyetleri
- Miyopi ve hipermetropi riskinde artış
- Kas ve İskelet Sistemi
- Duruş bozuklukları
- Boyun, omuz ve sırt ağrıları
- Karın ve sırt kaslarında zayıflama
- Başparmak tendiniti
- Hareketsizliğe bağlı obezite ve buna bağlı diğer sağlık sorunları
- Uyku Düzeni
Mavi ışık, çocuklarda melatonin salgısını azaltarak:
- Uykuya dalma süresini uzatır
- Uyku kalitesini düşürür
- Büyüme hormonunun salgılanmasını etkiler
Yetersiz uyku; gün içinde yorgunluk, dikkat dağınıklığı ve tahammülsüzlük gibi etkiler yaratır.
ZİHİNSEL VE DUYGUSAL GELİŞİM ÜZERİNDEKİ ETKİLER
Ekran bağımlılığı sadece fiziksel değil, aynı zamanda bilişsel ve duygusal gelişimi de olumsuz etkiler.
Dil Gelişimi
İlk çocukluk döneminde dil gelişimi büyük ölçüde yetişkinlerle kurulan etkileşim sayesinde oluşur. Bu nedenle 0–3 yaş arasında ekrana mümkün olduğunca hiç maruz kalınmaması gerekir.
Dikkat ve Konsantrasyon
Aşırı uyarıcı ve hızla değişen içerikler çocuklarda:
- Dikkat eksikliğine
- Hiperaktiviteye
- Odaklanma güçlüğüne neden olabilir.
Sosyal İzolasyon
Aşırı ekran kullanımı:
- Akran ve aile ilişkilerinin zayıflamasına
- Yalnızlık hissinin artmasına
- Empati becerisinin azalmasına yol açabilir.
Duygusal Sorunlar
- Kaygı bozuklukları
- Depresyon eğilimi
- Sorumluluklarını yerine getirememe nedeniyle stres artışı
EĞİTİM PERFORMANSI ÜZERİNDEKİ ETKİLER
Dikkat dağınıklığı ve odaklanma güçlüğü nedeniyle:
- Derse adapte olamama
- Ödev ve çalışma rutininden kaçınma
- Akademik başarıda düşüş görülebilir.
Bu süreçte öğretmenlerin ve eğitimcilerin desteği de önemlidir.
EBEVEYNLER İÇİN REHBER
EKRAN BAĞIMLILIĞINI TANIMAK
Ebeveynler çocuklarının davranışlarını gözlemleyerek ekran bağımlılığının düzeyini belirlemelidir. Uzun ekran süresi, diğer aktivitelere ilgisizlik ve ekran kısıtlanınca öfke gibi belirtiler bağımlılığın sinyalidir.
EKRAN SÜRESİNİ SINIRLAMA
- İlk 3 yılda ekran önerilmez.
- Daha büyük yaşlarda ise süreler yaşa uygun biçimde sınırlandırılmalıdır.
- Kısıtlama cezayla değil, açıklama ve ikna yoluyla yapılmalıdır.
- Süre dolmadan çocuğa önceden haber verilmelidir.
- Süre azaltımı birden yapılmamalı; her gün bir miktar azaltılarak ideal seviyeye çekilmelidir.
ALTERNATİF AKTİVİTELER OLUŞTURMAK
Ekran kullanımının yerine geçecek hobiler ve etkinlikler geliştirilmelidir. Bunların çocuğun ilgi alanına uygun olması motivasyonu artırır.
AİLE İÇİ İLETİŞİM VE ROL MODEL OLMA
Aile bireyleri koydukları kurallara kendileri de uymalıdır.
Ekransız zamanlarda sohbet etmek, oyun oynamak, kitap okumak gibi faaliyetler ilişkiyi güçlendirir.
PROFESYONEL DESTEK ALMAK
Tüm çabalara rağmen sorun devam ediyorsa uzman desteğine başvurulmalıdır.
SAĞLIKLI DİJİTAL ALIŞKANLIKLAR GELİŞTİRMEK
Ebeveynler çocuklarının dijital tercihlerini anlamaya çalışmalı, kullandıkları cihaz ve içerikleri takip etmelidir. Kaliteli ve eğitici içerikler tercih edilmeli, internetin olası tehlikeleri konusunda çocuklar bilinçlendirilmelidir.
Uygun denetim araçları ve dijital okuryazarlık becerileri, çocukların çevrim içi ortamda güvenli şekilde vakit geçirmelerine katkı sağlar.
SÜREYE GÖRE DEĞİL ETKİYE GÖRE DEĞERLENDİRME
“X saatten fazla ekran kullanan çocuk bağımlıdır” demek doğru değildir. Önemli olan ekran süresinin çocuğun hayatındaki diğer alanları ne ölçüde etkilediğidir.
Bazı çocuklar uzun ekran süresine rağmen günlük yaşamlarını sağlıklı sürdürebilirken; bazıları kısa sürelerle bile ciddi olumsuzluklar yaşayabilir.
Sorunlu kullanımın göstergeleri şunlardır:
- Ekranda geçirilen süre hakkında yalan söyleme
- Aile ve arkadaş çevresinden uzaklaşma
- Sürekli oyunu veya interneti düşünme
- Fiziksel ihtiyaçları erteleme (uyku, yemek vb.)
- Oyun ve internet için aşırı para harcama isteği
Bu tür belirtilerde mutlaka sınırlar konulmalı ve gerekirse uzman desteği alınmalıdır.
Görsel Kaynak: shutterstock
