Caz müziğini görmek
Yıllar önce yazmış olduğum (17.03.2013) ‘Dağınık Yatak’ başlıklı yazımı tekrardan okurken, çok kısa süre önce aslında kendisine aşık olduğumu itiraf ettiğim, hayata veda eden büyük usta Janet Malcolm’a ihanet etmiş olduğumu maalesef gördüm.
‘Dağınık Yatak’ yazısı Geoff Dyer’in fotoğraf sanatı üzerine kitabı ‘The Ongoing Moment’ çalışmasından esinlenmişti ve ben o yazımda şöyle bir cümle kurmuşum: "Daha önce bu köşede defalarca yazdım. Ben Geoff Dyer’in şu anda en büyük deneme yazarı olduğunu düşünüyorum." Oysa Janet Malcolm’a elveda demek için yazmış olduğum 21 Haziran tarihli yazımda Janet’in en büyük deneme yazarı olduğunu söylemekteydim ve buna gerçekten de inanıyorum.
Janet benim 7 yıl önce bunu Dyer için söylemiş olduğumu duysaydı acaba beni affeder miydi?.
MUHTEŞEM BİR İŞ
Sonra tamamen tesadüfen ‘Aperture’ dergisinin editörlerinin muhteşem bir iş yapmış olduklarını ve derginin kış 2014 sayı 217’de Geoff Dyer ile Janet Malcolm’un fotoğraf sanatı üzerine mesajlar aracısıyla sohbet etmelerini istediklerini ve ortaya çıkan sohbeti yayınladıklarını keşfettim
Tabii fotoğraf sanatı üzerine de çok değerli çalışmaları bulunan bu iki derinlikli yazarın sohbetinden ortaya okuyanı sanki yeni başlayan bir aşk hakkında nasıl mutlu olursanız ona benzeyen bir mutluluk veren bir metin çıkmış. (Dyer’in fotoğraf kitabının adını yazdım Janet’in ki de ‘Diana and Nikon’ ve ayrıca '41 False Starts' kitabında da profili yazılan fotoğraf sanatçıları var)
Bu sohbeti hiç bitmemesini umarak okurken Janet’in de Geoff Dyer’in büyük bir yazar olduğunu düşündüğünü görünce sevmekte olduğum yazara ihanet etmiş olduğum duygusu kayboldu. Sevdiğim yazar bunu bir başka yazar için söylüyorsa o zaman benim de bunu tekrar etmemde bir sakınca olmamalıydı.
HEPSİ ELİMİN ALTINDA
İki keskin zekanın sohbetlerinde adını verdikleri bazı çalışmalar vardı.
Bunların hepsini kütüphanemde sayfalarının altı çizilmiş ve boş alanlarına notlar alınış bir vaziyette durmakta olduklarını görünce içim birden coşkuyla doldu. Birden kendimi sanki onların yazı dünyalarına aitmişim gibi hissettim.
Bahsi edilen bütün kitapları yazıya başlamadan önüme yaydım ve onlara dokundum.
Gerçi altlarını çizdiğim bölümler ve aldığım notlar bana yol gösterirdi ama yazı için hepsini tekrardan okuyacak değildim. Onları tekrardan görmek beni havaya sokuyor ve bu yazıya hazırlıyordu.
Eğer bu hayatta fotoğraf sanatı üzerine tek bir kitap okuyacaksanız bunun Geoff Dyer’in ‘The Ongoing Moment’ olması gerekiyor ve yine aynen eğer bu hayatta caz üzerine sadece tek bir kitap okuyacaksanız da bu yine Dyer’in ‘But Beautiful’ kitabı olmalı.
Caz kitabını Dyer caz müziğinin ritimleri ile yazmış hangi müzisyeni anlatıyorsa sanki cümlelerinin ritmi onun müziğine uyan biçimde değişiyor gibi. Dyer, Malcolm ile mesajlaşmalarında bu kitabını cazın doğaçlama (impovisation) tekniğiyle yazdığını söylüyor. Her bir müzisyen hakkında neler hissettiğini ve onun duygularını gerçek yaşama uygun olarak masalsı biçimde anlatıyor. Kitabı okuyup son sayfayı kapadığınızda aslında büyük bir şey yapmış gibi hissediyorsunuz ve benim yaptığım gibi kitapta adı geçen her caz ustasından parçalar dinledikten sonra kitabı tekrardan okumak isteyeceksiniz.
CAZIN FOTOĞRAFI
Fotoğraf sanatını anlamaya sohbette kendi dediği gibi fotoğraflar üzerine kitaplar okuyarak başlayan ve büyük ihtimalle caza yönelik duygularını da caz dünyasına ait fotoğraflara bakarak oluşturan Geoff Dyer’in Janet Malcolm ile fotoğraflar üzerine sohbetinde Janet’in caz konusunu açmasıyla cazın anlamını tek bir karede vermeyi başaran bir sanatçıyı da bana öğreteceğini biliyordum, nitekim bunu da söyledi: Caz ustaları Ben Webster ve John Coltrane’in birlikte fotoğraflarını çeken fotoğraf ustası Roy de Caravara. Bence Dyer nasıl cazın doğaçlama tekniğiyle yazıp cazın duygu dünyasını anlatabilmişse, Caravara da doğaçlama duygularıyla çektiği o tek kare ile aynen cazın duygu dünyasını anlatmayı başarmış.
JANET'E TEVAZU HİÇ YAKIŞMIYOR
Janet Malcolm fotoğraf sanatı üzerine sohbetlerinde "Bu sanat dalını sanki büyük bir malikane olarak düşünürsek ben o malikanenin zemin katında oturan bir kişi olabilirim. Sen (Dyer) ise malikanenin en üst katında olan ve çok büyük manzarası olan bir odada oturuyor sayılırsın" diyor
Bence yazılarında keskin zekası nedeniyle her cümlesinde provokatif ve yeri geldiğinde son derece yıpratıcı olabilen Janet Malcolm’a bu tevazu hiç yakışmıyor.
Bu yaklaşımıyla Janet, Dyer’in fotoğraf sanatına geniş açıdan baktığını kendisinin ise sadece tek tek fotoğraflardan öğrendikleri ile sınırlı laf ettiğini söylüyor ama Dyer de kendisinin de sadece bazı fotoğraflara onlar kendi anlamlarını ona açığa verinceye kadar bakmakla yetindiğini söylüyor ve aslında ikisinin de iyi yapmakta olduğu işin bakmayı bilmek olduğunu anlatıyor.
Bıkmadan pes etmeden bakmayı bilmek aslında iyi yazar olabilmenin de tanımı olmalı bu yüzden Dyer de Janet Malcolm da büyük yazarlar.
*
Sohbette geçen ve şu anda önümde duran kitaplar
Geoff Dyer; ‘The Ongoing Moment’
Janet Malcolm; ’Dickson and Nikon’
Susan Sontag; ‘On Photography’
Roland Barthes; ‘Camera Lucida: Reflections on Photography’
John Berger; ’Görme Biçimleri’
Geoff Dyer; ‘Otherwise Known as The Human Condition’
Janet Malcolm: ’41 False Starts’
Geoff Dyer; ‘But Beautiful’
