Afganistan Tezkeresi ne olacak?

Afganistan 2001 yılı öncesinde olduğu gibi yeniden Taliban’ın kontrolüne geçti. Her ne kadar geçici bir yönetimden ve geçiş döneminden söz edilse de Taliban artık Afganistan’ın tek hakimi.

Peki bu durumun Tük askerinin orada konuşlanması açısından ne gibi etkileri olacak?

Zira 15 Ağustos 2021 itibarıyla iç ve dış hukuk açısından yeniden gözden geçirilmesi gereken hususlar bulunmaktadır. Gerekçelerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

(1) Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK), ISAF (Uluslararası Güvenlik Destek Gücü) harekatının başlangıcından itibaren Afganistan’da görev almaktadır. ISAF ise ilk olarak 2001 yılında, Afgan makamlarının yardım talebi ve Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi'nin bu yönde bir güç kurulmasına izin yetkisi temelinde konuşlandırılmıştır. Ayrıca NATO, Ağustos 2003'te, BM ve Afgan Hükümeti'nin talebi üzerine, ISAF'ın komutasını devralmıştır. Kısa süre sonra yine BM tarafından ISAF'ın kademeli olarak Kabil dışına genişlemesi zorunlu kılınmış ve 4 aşamada genişleme sağlanarak ülke geneline yayılmıştır.

(2) 2014 yılında NATO devlet ve hükümet başkanlarının, Galler Zirvesi'nde aldığı kararla ISAF'ın bitiminden sonra Afganistan'da muharip olmayan Kararlı Destek Misyonu'nun(KDM) başlatılması kararlaştırılmıştır. Ocak 2015’te başlayan bu misyon ülke genelinde güvenlik sorumluluğunu üstlenen Afgan Milli Savunma ve Güvenlik Kuvvetleri'ne (ANDSF) eğitim, yardım ve danışmanlık sağlamaktaydı.

(3) Türkiye bu süreçte NATO ve ISAF dahilinde yalnızca muharip olmayan askeri gücüyle katkı sağlamıştır. TSK’nın resmi sayfasında belirtildiği üzere askerlerimizin görevleri;

“Başkent (Kâbil) Eğitim, Yardım ve Danışma Komutanlığı / Hamid Karzai Uluslararası Havaalanı işletme ve kuvvet koruma hizmetleri / Kuzey Eğitim, Yardım ve Danışma Komutanlığına personel desteği sağlanması / KDM Karargâhına personel desteği sağlanması sorumluluklarını üstlenmiştir.” şeklinde ifade edilmektedir.

(4) Ancak Nisan 2021'de NATO müttefikleri ve Kararlı Destek Misyonu ortakları, birliklerin Afganistan'dan çekilmesine ve bu çekilmenin 1 Mayıs 2021'de başlamasına karar verdiler. Çekilme 1 Eylül itibarıyla tamamlanmış olacak. En son 14 Haziran 2021'de gerçekleşen Brüksel zirvesinde “Birliklerimizi geri çekmek, Afganistan ile ilişkimizi sona erdirmek anlamına gelmez…Afganistan ile ortaklığımızı geliştirmek için Kabil'de Sivil Temsilcilik Ofisi bulunduracaktır... Afganistan'ın dünya ile bağlantısının yanı sıra kalıcı bir diplomatik ve uluslararası varlığın önemini kabul eden NATO, Hamid Karzai Uluslararası Havalimanı'nın sürekli çalışmasını sağlamak için geçiş finansmanı sağlayacaktır." İfadesine yer verilmiştir.

(5) Türkiye bakımından tüm bu kapsamı oluşturan temel iç hukuki dayanak TBMM tarafından alınan tezkere kararıdır. TBMM daha önce 6 Ocak 2015 tarihli ve 1079 sayılı kararıyla verdiği izni, 25 Aralık 2018’de 1206 sayılı kararıyla uzatmış ve son olarak 6 Ocak 2021'den itibaren 18 ay da uzatılmasını kararlaştırmıştır. Söz konusu kararda “TSK unsurlarının NATO'nun Afganistan'da icra etmekte olduğu Kararlı Destek Misyonu ve devamı kapsamında yurt dışına gönderilmesi…” ifadesi yer almaktadır.

Buna göre ilgili TBMM tezkeresinin 3 temel dayanağı bulunmaktadır. BM kararı, NATO ve ISAF komutasının varlığı ve mevcut yönetimin daveti…

Şu an gerek BM’nin gerek NATO’nun orada bulunmasını sağlayan resmi dayanaklar temelden sarsılmıştır. Zira geçen 20 yıllık süreç içerisinde bu karar ve hamlelerin öncelikli hedefi terörle mücadele ve Taliban’ın ilerleyişinin önlenmesidir. Üstelik Doha’daki anlaşma gereği ülke içerisindeki uzlaşma hedefi de gelinen aşamada geçerliliğini yitirmiş gözükmektedir.

O halde diyorum ki; Türk askerinin oradaki mevcudiyeti de iç ve dış hukuk açısından yeniden irdelenmeli ve başkaca bir planlama gündemde ise bu konu yeniden TBMM gündemine gelmelidir.