Sırbistan nasıl aşı üssü oldu

Sosyal medyada dolaşan “Sırbistan’a vizesiz Pfizer-BioNTech aşı turu” reklamlarına bakarsanız, ilk doz 23 Nisan’da, ikinci doz 14 Mayıs’ta. 799 Euro’dan başlayan fiyatlar ve iki gecelik konaklamalarla iki ayrı sefer söz konusu.

Gerçi Sırbistan Sağlık Bakanı Ana Brnabic, yabancıları aşılamayı durdurduklarını söylüyor…

Türkiye’nin Belgrad Büyükelçiliği de bakanın açıklamasına dikkat çekerek, “Herhangi bir turizm acentesinin Türk vatandaşlarını Sırbistan’a getirip aşı olmasını sağlaması gibi bir durum söz konusu değil. Olsa, buradaki yetkili makamların haberi olurdu” diyor….

Kaldı ki, özellikle Balkan komşularına bedava aşı yapan Sırbistan’ın yabancılara Pfizer uyguladığına dair bir kayıt yok. Türk Büyükelçiliği’nin de açıklamada belirttiği üzere turistlere AstraZeneca uygulanıyordu. Pıhtı riski nedeniyle yerli halkın tercih etmediği AstraZeneca aşılarının son kullanım tarihi geçmesin diye stokların eritildiğine dair haberler var.

Yurt dışından gelenlere aşılama gerçekten durduysa, muhtemelen stoklar tükendi. Dolayısıyla Bosna, Karadağ, Makedonya ve Arnavutluk’tan Belgrad’a gidip aşı olanların ikinci dozları ne kadar garanti, orası da muğlak. AB üyesi ülkelerde AstraZeneca’yla ilk doz aşıyı yaptıranların ikinci dozu başka bir aşıyla tamamlaması gündemde. Almanya’da ilk dozu yaptıran 60 yaş altı gruplara bu yol açıldı, hatta bir mRNA aşısıyla ikinci dozun daha etkili koruma sağlayacağını söyleyen virologlar da var. Ancak Dünya Sağlık Örgütü, çapraz aşılamayı tavsiye etmiyor, çünkü riskli olup olmadığına dair bir veri yok.

E-DEVLET’TEN RANDEVUYLA

Sırbistan’a aşı turizmi kent efsanesi değil. 27 Mart hafta sonunda aileler halinde Belgrad’a akın eden komşu ülkelerin vatandaşları fuar alanına kurulan aşı merkezi önünde kuyruk oldu, bedava aşılarını yaptırıp döndü. Başkentin yanı sıra Niş ve Novi Sad’daki noktalarda bir günde toplam 11 bini aşkın yabancıya aşı yapılmış. Sırbistan’ın e-Devlet direktörü Mihajlo Jovanovic, e-Devlet (eUprava) üzerinden form dolduran 20 bin kişiye randevu verildiğini, ancak Makedonya’dan randevusuz gelen 2 bin 600 kişiyi de geri çevirmeyip aşı yaptıklarını söylüyor.

Arnavutluk Havayolları Albawings de bütün uçuş personelini Belgrad’a taşıyıp tamamını aşılattı. Albawings yüzde 100 aşılı birkaç havayolu şirketinden biri oldu. Daha önce Etihad uçuş ekiplerini; ELAL ise kabin ekiplerinin yanı sıra müşteriyle direkt temasta olan bütün personelini aşılamıştı.

Corriere della Sera’nın haberine göre de çok sayıda İtalyan, Belgrad’ın yolunu tutarak Sputnik V ile aşılandı. Almanya ve Avusturya’daki seyahat siteleri, bu iki ülkeyle AB üyesi Hırvatistan’dan da aşı olmaya Sırbistan’a gidenler olduğunu gösteriyor. Merkel Hükümeti’nin aşı beceriksizliğini yerden yere vuran Almanlar yorumlarında eUprava'dan online randevu alıp AstraZeneca aşısı yaptırdığını anlatıyor. Aşı randevularının verildiği online platform “eUprava”da yabancı dil seçeneği yok, tamamen Kiril alfabesi. Ama google translate yardımıyla biraz araştırınca randevu sayfasında tercih için beş ayrı aşı sıralanıyor. Formu doldurduktan sonra e-mail ya da SMS ile davet gelmesi gerekiyor, yoksa aşı yok. Pfizer-BioNTech tercihine randevu verilip verilmediğine dair kayıt yok.

BALKANLARDA RUSYA VE ÇİN ETKİSİ

Sırbistan 7 milyonluk nüfusun en az 2.5 milyonunu aşıladı; halk Sinopharm ya da Sputnik V tercih ettiği için elde kalan AstraZeneca’lar yabancılara ikram edildi, aşı kıtlığı çeken komşulara bağış da yapıldı. Belgrad’ın hayırseverliğinin stok eritme amaçlı değil, bölgede nüfuz hedefli olduğu iddiası da var.

Ancak makro ölçekte Çin ve Rusya da nüfuz politikasına dahil. Aşı diplomasisi aracılığıyla global imajlarını iyileştirme çabasındaki iki ülkenin en çarpıcı test alanı Sırbistan. Moskova ile Belgrad’ın Ortodoks eksenindeki tarihi bağları zaten malum. Belgrad’ın NATO üyeliğini önlemeyi hedefleyen Rusya, enerji ve savunma sektöründe Sırbistan üzerindeki etkisini güçlendirmeyi amaçlıyor. Sırpların Rusya’ya sempatisi de avantaj; halkın aşıda ilk tercihi açık ara Sputnik V.

Ancak Pekin’in Avrupa stratejisi açısından da Sırbistan kritik rol oynuyor. Sırbistan Avrupa Birliği’ne üye olduğu gün, birlik içinde önemli bir müttefik edinmiş olacak Çin yönetimi. İki ülke arasındaki ittifak ilişkisi, Çin’in Kosova’daki NATO harekatına karşı çıkıp sonrasında Kosova’nın bağımsızlığını tanımaması ve buna karşılık Belgrad’ın Tayvan, Hong Kong ve Uygur Türkleri konusunda Pekin’den yana tavır almasıyla kuvvetlendi.

Hele pandeminin ilk günlerinde Avrupa Birliği’nin sağlık çalışanları için koruyucu ekipman ihracatını durdurması Sırbistan ile Brüksel arasındaki ilişkileri soğuttu. O dönemde Sırbistan Devlet Başkanı Aleksander Vucic, “Demek ki Avrupa dayanışması yalanmış” diye sitemde bulunmuş, Çin lideri Şi Cinping de Vucic için “Avrupa’daki gerçek dostumuz” diyerek Belgrad’ın ekipman ihtiyacını karşılamıştı. Vucic aynı dönemde hem Çin, hem de Rusya’yla aşı bağlantılarını yaptı.

Sırbistan muhalefetine göre AB, pandemi krizinde ülkeye mesafeli davranarak Balkanlardaki rolünü güçlendirmek için karşısına çıkan fırsatı tepmiş oldu. Sırbistan’ın Avrupa Birliği’ne girdiği gün, Pekin’in “Truva Atı” olacağı görüşü hakim. Muhalefet Devlet Başkanı Vucic’in sürekli olarak Rusya ve Çin’den gelen kredi ve kalkınma yardımlarını övüp, AB’nin daha yüksek miktardaki ödeneklerini halktan gizlemesini de eleştiriyor; Vucic’in AB üyeliği için reformları ağırdan almasını şöyle dile getiriyorlar: “Pekin ve Moskova’dan gelen yardımların avantajlı bir yanı var. Onlar AB gibi, hukuk devleti ve demokratikleşme şartlarını öne sürmüyor. AB üyeliği için Kosova’nın bağımsızlığını tanıma şartını yerine getirse Vucic’in iktidarı tehlikeye girer.”