Rusya Çarlığı'nın çöküşünü ve Sovyetler Birliği'nin doğuşunu sağlayan, 20. yüzyıl dünya tarihinin en önemli olaylarından biridir. Başlangıçta Büyük Ekim Devrimi, Ekim Devrimi ve 25 Ayaklanması şeklinde anılırken Devrimin onuncu yıldönümünden itibaren resmi olarak "Büyük Ekim Sosyalist Devrimi" şeklinde adlandırılmıştır. Miladi tarihe göre 7 Kasım 1917'de vuku bulan ihtilale o dönemde Rusya'da kullanılan Gregoryen takvimine göre karşılığı 25 Ekim 1917'ye geldiği için "Ekim Devrimi" denmiştir. Devrim karşıtları bu olaya "Ekim Darbesi" adını vermiştir. Bolşevik kelimesi ise Rusça "çoğunluktan yana" anlamı taşır ve 1903'te Rusya Sosyal Demokratik İşçi Partisi'nin ikinci kongresinde yaşanan görüş ayrılıkları sonucu Lenin (Vladimir İlyiç Ulyanov, (ö. 1924) taraftarı grubun adı olarak ortaya çıkmıştır. Karşı grup ise Julius Martov (ö. 1923) yanlılarını tanımlamak üzere Menşevik şeklinde anılmıştır. Bu iki gruptan Bolşevikler kısa süre sonra partiye hakim unsur olarak Ekim Devrimini gerçekleştireceklerdir. Devrimin amacı Burjuvaziye karşı emekçi sınıfın haklarını korumak, Rusya'yı I. Dünya savaşından çekmek ve toprak aristokrasisine karşı yoksul köylü kitleler lehine toprağı kolektifleştirmektir.
Rusya'da Sosyalist Devrimi gerçekleştirebilmek için en önemli aşama otokrasinin devrildiği 1917 Şubat Burjuva-Demokrat devrimi olmuştur. 23 Şubat'ta (Gregoryen takvime göre 8 Mart) Petrograd işçileri iktidarı ve mevcut düzeni protesto eden bir gösteri yaptı. Kadınların çoğunlukta olduğu gösterilerde "kahrolsun istibdat, ekmek ve adalet istiyoruz" sloganları atıldı. Çar II. Nikolay (ö. 1918), ordusunu ve Kazak (Kossak) askerlerini gösterileri bastırmak için görevlendirdi. Ancak subayların halkın üzerine ateş edilmesi yönündeki emrine, savaştan yorgun düşmüş askerler silahlarını subayların üzerine doğrultarak cevap verdi. Kazak birlikleri de halkla çatışmayı reddetti. İsyanın büyümesi üzerine Çar II. Nikolay kardeşi Mihail (ö. 1918) lehine tahttan feragat etti. Ancak Prens Mihail devrimci hareketlenmeden korkarak tahtı devralmayı reddetti. Böylece Rusya'da monarşi rejimi yıkıldı. 350 yıllık Çarlık yönetimi ve 300 yıllık Romanov hanedanı da tarihe karıştı.
Şubat devrimi sırasında ve sonrasında ülke genelinde devrimin bir sonucu olarak Sosyalist işçi ve askeri vekiller, köylü sosyalist vekiller ve askeri komiteler oluşturuldu. Sendikaların ve fabrikaların inşası tamamlanırken, aynı zamanda işçi milislerinin müfrezeleri ve Kızıl muhafızlar ortaya çıkmış oldu. Çarlığa karşı elde edilen zafer toplumun tüm sınıflarını harekete geçirince ülkede iktidar mücadelesi başladı. Bu mücadele esnasında iki ana unsur, Burjuvazi ve Proletarya, uygulama ve fikir olarak iki ayrı kutup oluşturdu. Halkın silahlı kuvvetlerini arkasına alan Sovyetler, ülkede kontrolü ele alma fırsatına sahipken bunu yapmadı ve diğer mevcut partilerle uzlaşma politikası izledi.
Rusya'nın henüz Sosyalist bir devrime hazır olduğuna inanmayan Bolşevik partisi, Menşevikler ve diğer gruplar aralarında anlaşarak Prens Lvov (ö. 1925) başkanlığında Geçici Hükûmeti kurdular. Bolşevikler ile yapılan anlaşma sayesinde iş görebilen Geçici Hükûmetin oluşmasıyla ülkede bir bakıma ikili iktidar ortaya çıktı. Geçici hükûmet Çarlık idaresinin yönetim organı olup işçi, asker ve köylülerin devrimci demokratik diktatörlüğüydü. Öyle ki Şubat devrimi sonrasında oluşan hükûmet, I. Dünya savaşını sonlandırıp işçi ve köylü kesiminin önemli meselelerini çözüme kavuşturma konusunda başarılı olamadı. Bolşevikler artık sosyal sorunların çözümünün sadece Sosyalist bir devrim ile mümkün hale gelebileceği konusunda hemfikirdir.
Nisan ayında zırhlı bir trenle İsviçre'den Petrograd'a gelen Lenin, Finlandiya İstasyonunda kalabalık bir kitle tarafından karşılandı. Lenin buradaki konuşmasında sosyalizm için Sovyetlerin tam iktidar olacağı bir devrim çağrısı yaptı. Hemen ardından "Nisan Tezleri" olarak adlandırılan ünlü tezleri yayınladı. Lenin bu tezlerde emperyalist paylaşım savaşı sırasında Avrupa genelinde sosyal-demokratların kendi hükûmetlerinin savaş konusundaki politikalarını desteklemelerinden dolayı sosyal-demokrasi adının önemini yitirdiğini belirtti ve bu nedenle Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin adının Komünist olarak değiştirilmesini önerdi. Lenin'in bu önerisi doğrultusunda partinin adı resmi olarak Mart 1918'de Komünist parti olarak değiştirildi. Lenin'in Nisan Tezleri ile birlikte Bolşevikler "Barış, ekmek ve adalet" istiyoruz ve "Tüm İktidar Sovyetlere" sloganıyla harekete geçti. 20 ve 21 Nisan'da Geçici Hükûmetin savaşa devam etme kararı iç savaşı da beraberinde getirdi. Bu tarihlerde Lenin ve düşünceleri işçi sınıfı tarafından hala destek görmediği için ayaklanma başlatılamadı. Hükûmet, Bolşeviklerin eylem ve gösterilerini yasaklamıştı. Yasağın ardından 18 Haziran'da Bolşevik taraftarları bir eylem yaptı. Bunun üzerine 4 Temmuz'da çıkan iç savaşla birlikte geçici hükûmet Bolşevikleri yok etmek için art arda saldırılar düzenlemeye başladı.
Temmuz ayının ilk günlerine gelindiğinde yönetim tamamen kötü ellere geçmiş ve iç savaş giderek kızışmıştı. Barışın tamamen bitmesi ile birlikte Lenin ve yandaşları hakkında tutuklama emri verilmiş, Lenin çıkan bu tutuklama emriyle birlikte Finlandiya'ya kaçmıştı. Yapılan bir gizli toplantıda Troçki (ö. 1940) ve yandaşları Bolşevik Partisi'ne katıldı, bunun üzerine Lenin Petersburg'a geri döndü ve 10 Ekim'de yaptığı toplantıda silahlı ayaklanma için planlar yapmaya başladı. Dönemin Genelkurmay Başkanı olan Kornilov (ö. 1918), komünistlerin ve Sovyetlerin yok edilmesi gerektiğini söyleyerek saldırı planları hazırlamıştı. Kornilov'un tek amacı askeri bir diktatörlük yaratıp ülkenin yönetimini ele geçirmekti. Kornilov yaptığı planları geçici hükûmetle paylaştı, fakat Kerenski (ö. 1970) tarafından destek alamadı. Buna rağmen Kornilov Petersburg'daki Bolşeviklerin üzerine askeri birlik yolladı. Halk Bolşeviklere destek çıktı ve gelen saldırıya aynı sertlikte ve ciddiyette cevap verdi. Bu direnişle birlikte Bolşevik taraftarları büyük bir artış göstermeye başladı.
Lenin 7 Ekim'de silahlı ayaklanma planları hazırlarken partideki bazı kişiler bunu dışarı sızdırdılar. Buna rağmen 24 Ekim tarihinde Lenin önderliğinde ayaklanma başlatıldı ve zafer kazanıldı. 26 Ekim tarihinde de Lenin'in başkanlık edeceği Sovyetler Hükûmeti kuruldu. Lenin ilk olarak Troçki'yi Dışişleri Bakanı olarak görevlendirdi ve ilk adım olarak Rusya'nın I. Dünya Savaşı'ndan acilen çekilmesi ve çöken ekonomisinin düzeltilmesi için önlemler almaya başladı. Bu amaç doğrultusunda Troçki, Brest-litovsk antlaşmasını imzalayarak Rusya'yı I. Dünya savaşından çekti.
Geçici hükûmetten alınan iktidar, Bolşeviklerin ve müttefikleri olan Sol Eserlerin hakim olduğu Sovyetlere verildi. Bu olayların devamında, Bolşeviklere karşı olan monarşi yanlısı Beyaz Ordu iç savaş başlattı. Böylece Rusya'da 1917-1922 yılları arasında devam eden uzun bir iç savaş dönemi başlamış oldu. Ayaklanma planları yapıldığı sıralarda Sovyet yanlıları olan Menşevikler ve Eserler ayaklanmaya destek vermediler. Eylül ve Ekim aylarında Moskova ve Petrograd sanayi işçileri, maden işçileri, demir sanayicileri, petrol işçileri, demiryolu işçileri birçok grev yaparak Lenin'i desteklediler. Sonunda Bolşevikler bu mücadeleden zaferle çıktılar. Federasyon tartışmaları sürerken, 30 Aralık 1922'de Sovyetler Birliği resmen kurulmuş oldu.
Ekim Devrimi veya Bolşevik İhtilali, bir anlamda büyük toprak sahiplerine ve feodal sistemin baskısına karşı bir direniş hareketi özelliği taşımaktaydı. Eski Rusya'nın kurumlarını ortadan kaldırdığı gibi yeni bir sosyal-ekonomik sistemin temellerini attı ve ideolojik anlamda dünyada büyük etkileri oldu.
YAZAR
İlyas Topsakal
KAYNAK
