Düşen uçağın düşündürdükleri

Azerbaycan Havayolları’nın AHY 8243 sefer sayılı Kazakistan Aktau’da düşen Embraer 190 tipi uçağının dışardan müdahaleyle, vurularak düştüğüne artık şüphe yok. Azerbaycan hükümet kaynaklarından yansıyan resmi olmayan bilgilere göre, uçak Rus hava savunma sistemi Pantsir-S veya SA-22 uçaksavar gibi farklı savunma araçlarıyla vuruldu.

Tabi vurulmanın öncesinde Rus elektronik harp sistemlerinin uçağın iletişim donanımını bozduğu, böylece yolcu uçağı olarak tanımlanamadığı ve radardan kaybolduğu, sonrasında ise drona benzetilip vurulduğu şeklinde değerlendirmeler var.

Tüm ayrıntılar kaza kırım uzmanlarının uçağın kara kutuları olarak tabir edilen Flight Data Recorder (FDR) ve Cocpit Voice Recorder (CVR) incelemesiyle ortaya çıkacaktır. O zamana kadar da büyük ihtimalle çeşitli görüşmeler olacak ve kazanın gündeme yansıyan etkileri azalacaktır.

Ama Rusya’yı işaret eden ve şüpheli olan, aydınlatılması gereken oldukça fazla husus var! Rusya-Ukrayna savaşı sebebiyle gelişen olayın kasti olmayacağı yönünde yorumlar yapılsa dahi uçak vurulduktan sonraki gelişmeleri pek de iyi niyetli olarak yorumlamak mümkün değil.

Rus yetkililerin vurulan uçağın en yakın meydana inmemesi için adeta çaba gösterdiğine dair tespitler var. Şayet uçak Hazar Denizi’ne düşmüş olsaydı, şimdi Rusya’nın uçağı vurduğunu konuşmuyor olacaktık. Böylesine ince hesapların olduğuna dair hususları Rus makamlarının aydınlatması gerekiyor.

Hazar’a düşseydi nazar diyecektik!

Uçağın düşmesine sebep olan hadiselerin nasıl ve neden geliştiği hakkında Rusya’nın sessizliğini koruması hayra alamet değil. Uçak düştüğünde ben de hemen Habertürk TV stüdyosuna davet edildim. Olay çok yeni olduğu için elimizde fazla bilgi yoktu ve gelen bilgiler ışığında ilk yorumlarımız uçağın Grozni’ye sis sebebiyle inemediği, Aktau’ya yönlendirildiği ve bu esnada kuş sürüsüne çarptığı şeklinde olmuştu. Fakat hiç de öyle değilmiş.

Düşen uçaktan görüntüler gelince özellikle kuyruk bölümündeki hasarlar, uçaksavarlara ait olduğu düşünülen delikler işi farklı boyuta taşıdı. Havadaki kuş sürüleri uçakların ön tarafına çarpar, motorlarına girer ve kanatlarında sorunlara sebep olurlar. Ama bu uçakta hasarın kuyrukta olması tabloyu değiştirdi. İnkar edilemeyecek bir saldırı durumu ortaya çıktı. Böylece Rusya’nın kazadaki rolü ortaya çıkmaya başladı.

Eğer uçak takat kaybı sebebiyle Hazar Denizi’ne düşmüş olsaydı, başarılı operasyonlarıyla bilinen Azerbaycan Havayolları’na nazar değdi diyerek, alakasız konuları gündeme getirip, neden düştüğünü sorgulayacaktık. Bu senaryoyu planlayan Rus yetkililer başarısız oldular. Artık durumu daha net anlatmak durumundalar.

Garip bir gelişme daha oldu. Dün prosedürlere aykırı olarak Kazakistan Sivil Havacılık Otoritesi, bu hadiseyi öncelikle kendisinin soruşturacağını açıkladı. Hâlbuki böyle bir hakkı da yetkisi de yok. Neden mi?

Uluslararası prosedürler (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü / ICAO kuralları) gereği uçağın tescilli olduğu Azerbaycan, uçağın üreticisi Brezilyalı Embraer şirketi ve kazanın yaşandığı ülke olarak da Kazakistan’ın birlikte aydınlatması gereken bir kaza yaşandı. Çok sayıda şüphe barındıran kaza için Kazakistan’a Rusya baskısı söz konusu oldu mu, bilmiyorum. Şayet böyle bir durum varsa Rusya’nın bu kazadaki rolünü olabildiğince azaltacak eylem içine girdiği söylenebilir.

Ayrıca bu olayla birlikte de Rus hava sahasının oldukça güvensiz hale geldiği teyit edilmiş oldu. Çünkü sıkıntılı bir hava sahası için NOTAM yayımlamamış ve bile bile sivil yolcu uçaklarını tehlikeye çekmiş demektir. Bu da ayrıca Rusya’nın başını ağrıtması gereken bir gelişmedir. Sebepleri sorgulanacaktır.

Rusya, yolcu uçağını şu veya bu şekilde drona benzetip kazayla vurduğunu izah etmeye çalışsa bile darbe alan uçağın acil iniş çabalarına yardımcı olmayarak, en yakın meydana inişine izin vermeyerek suçunu iki katına çıkarmıştır. Dolayısıyla bu hadisenin yaşanmasında Rusya’nın art niyetli davranmadığını veya kasten uçağı vurmadığını, kısacası kendisini savunması çok zor olacaktır.

Bu durumda Rusya hava sahasını kullanan Türk Hava Yolları başta olmak üzere diğer şirketlerin uçaklarını şimdiye kadar Allah korumuş diyebilir miyiz? Rusya kasten uçağı düşürmemiş olabilir, ama bu sessizlik niye? Peki, hava savunma sistemiyle vurduğu yolcu uçağının en yakın meydana inmesi için neden gayret göstermemiş olabilir?

Rusya savunma sistemlerinin yolcu uçağını Ukrayna’ya ait “İnsansız Hava Aracı-İHA” olarak algılayıp, düşürdüğü belirtiliyor. Ancak yolcu uçakları günümüzde mobil cihaz uygulamaları; Flightradar, FlightAwere gibi sistemler üzerinden bile çok kolay takip edilebiliyor. Hangi havayolunun, ne tip uçağı olduğu, rotası bu uygulamalar üzerinden paylaşılıyor. İsteyen herkes görebildiğine göre Rus yetkililer bu hususu nasıl açıklıyorlar?

Uçak kazasının nedenleri hakkında soruları cevapsız bırakan, Rusya’nın İHA zannedip vurduğuna dair haberleri de yorumlamayan Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov, kazayla ilgili soruşturmanın sonuçlarının kamuya açıklanmadan, kazanın nedenleri hakkında sonuca varılmaması yönünde çağrıda bulundu. Tamam, bulunmayalım da siz de azıcık bilgi verin. Neden ve nasıl vurdunuz? Vurduktan sonra niçin yardımcı olmadınız? Durum ortaya çıkıncaya kadar neden sessiz kaldınız?

Görünen tablo şu: Uçak Rusya hava savunma sisteminin saldırısı sonrası aldığı hasarlarla düşmüş. Dron sanılmış, İHA gibi algılanmış, Ukrayna’ya ait sanılmış bunlar durumu açıklamıyor. Rusya’nın bu kazadaki rolünde de bir karışıklık yok. Anlaşılan neden ve nasıl düşürüldüğü bu aşamada açıklanmak istenmiyor. Gündemin soğuması bekleniyor.

Netice itibariyle yılın bitimine günler kala, 25 Aralık'ta havacılık tarihine bir elim kaza daha yazıldı. Azerbaycan Hava Yolları'na ait Embraer 190AR uçağı Bakü-Grozni seferi yaparken Kazakistan Aktau’da düştü. Çoğunluğu Azerbaycan vatandaşı olmak üzere insanlar yaşamını kaybetti. Uçağın Rus hava savunma sistemi tarafından vurulduğuna dair ilk bilgiyi ise Ukrayna paylaştı. Bakalım her şeyin net olduğu bir kazadaki rolü için Rusya nasıl bir açıklama yapacak?