Yanlışı bile bile yapmak: Aynı hatalara neden geri dönüyoruz?
İnsan çoğu zaman hatalarından ders aldığını düşünür. Ancak hayat, öğrenilmemiş dersleri tekrar tekrar karşımıza çıkarır. İşte bu döngünün perde arkası.
Aynı hataları tekrar etmek irade eksikliği mi, yoksa beynin otomatik pilotu mu? Bilim, beynimizin bu döngüyü sandığımızdan daha çok sevdiğini söylüyor.
NEDEN AYNI HATALARI TEKRAR TEKRAR YAPIYORUZ?
Hayatımız boyunca “Bir daha asla yapmayacağım” dediğimiz pek çok davranışı yeniden tekrarladığımız olur. Yanlış ilişkiler, ertelenen kararlar, zararlı alışkanlıklar ya da bizi mutsuz eden seçimler… Peki insan, sonuçlarını bildiği halde neden aynı hatalara geri döner? Psikoloji, nörobilim ve davranış bilimleri bu soruya şaşırtıcı yanıtlar sunuyor.
BEYNİMİZ GÜVENLİ OLANI SEVER
İnsan beyni, tehlikeden kaçınmak ve enerji tasarrufu yapmak üzere evrimleşmiştir. Bu nedenle tanıdık olanı, yanlış bile olsa “güvenli” olarak algılar. Yeni bir davranış denemek belirsizlik içerirken, eski hatalar bilindik olduğu için beyin tarafından daha az riskli görülür. Bu durum, aynı döngülerin tekrar etmesine zemin hazırlar.
ALIŞKANLIKLAR SANDIĞIMIZDAN DAHA GÜÇLÜDÜR
Hataların çoğu bilinçli kararlardan değil, otomatik alışkanlıklardan kaynaklanır. Beyindeki sinir yolları, tekrar eden davranışlarla güçlenir. Bir hatayı ne kadar çok tekrarlarsak, onu yapmamak o kadar zorlaşır. Bu yüzden “neden yine aynısını yaptım?” sorusu çoğu zaman irade değil, alışkanlık meselesidir.
DUYGUSAL TETİKLEYİCİLERİ GÖZDEN KAÇIRIYORUZ
Aynı hataların arkasında genellikle aynı duygular vardır: yalnızlık, korku, değersizlik hissi ya da onaylanma ihtiyacı. Sorunu sadece davranışta arayıp, bu davranışı tetikleyen duyguları fark etmediğimiz sürece döngü kırılmaz. Çünkü duygular değişmeden, davranış kalıcı olarak değişmez.
KISA VADELİ RAHATLAMA, UZUN VADELİ BEDELLER
Birçok hata, anlık rahatlama sağlar. Ertelemek stresi geçici olarak azaltır, yanlış bir ilişki yalnızlığı unutturur, zararlı alışkanlıklar kısa süreli keyif verir. Beyin bu anlık ödülü hatırlar, uzun vadeli sonuçları ise arka plana atar. Böylece aynı yanlış seçim tekrar edilir.
KENDİMİZLE YÜZLEŞMEKTEN KAÇIYORUZ
Hata yapmak, çoğu zaman kendimizle ilgili zor gerçeklerle yüzleşmeyi gerektirir. Değişmek; sorumluluk almak, konfor alanından çıkmak ve bazen geçmişteki kararlarımızı sorgulamak demektir. Bu yüzleşmeden kaçındığımızda, değişim yerine tekrar etmeyi seçeriz.
TOPLUMSAL VE AİLESEL KALIPLARIN ETKİSİ
Çocuklukta öğrenilen davranış modelleri, yetişkinlikte farkında olmadan tekrar edilir. Aileden, çevreden ya da toplumdan görülen ilişki biçimleri, iletişim tarzları ve problem çözme yöntemleri, hataların “normal” kabul edilmesine neden olabilir. Böylece yanlışlar kuşaktan kuşağa aktarılır.
PEKİ BU DÖNGÜ NASIL KIRILIR?
Uzmanlara göre ilk adım farkındalık. “Ne yapıyorum?”dan önce “neden yapıyorum?” sorusunu sormak gerekiyor. Davranışın arkasındaki duyguyu, ihtiyacı ve tetikleyiciyi anlamak, değişimin temelini oluşturur. Küçük ama tutarlı adımlar, alışkanlıkların yerini yeni davranışlara bırakmasını sağlar.
HATALAR TEKRAR DEĞİL, MESAJDIR
Aynı hataları tekrar tekrar yapmak bir başarısızlık değil, çoğu zaman çözümlenmemiş bir mesajdır. Hayat, öğrenilene kadar dersi tekrar eder. O dersi fark edip anlamlandırabildiğimizde ise döngü kırılır ve gerçek değişim başlar.
Görsel Kaynak: shutterstock
