Bir tesadüf değil: Trafik ışıklarında kırmızı, sarı ve yeşil neden bu sırada?
Dünyanın neresine giderseniz gidin, trafik ışıkları size aynı mesajı verir. Peki bu evrensel renk dili nasıl ortaya çıktı ve neden hâlâ değişmeden kullanılıyor? İşte detaylar...
Kırmızıda duruyor, sarıda hazırlanıyor, yeşilde geçiyoruz. Ancak bu refleks hâline gelen davranışın arkasında tarihsel kazalar, teknolojik denemeler ve güvenlik hesapları bulunuyor.
TRAFİK IŞIKLARI VE ŞEHİR İÇİ YOĞUNLUK
Şehir merkezlerinde trafik sıkışıklığının başlıca nedenlerinden biri trafik ışıklarıdır. Özellikle işe giderken art arda kırmızı ışığa yakalanmak, bu algıyı daha da güçlendirir. Buna rağmen trafik ışıklarının sağladığı ek güvenlik katmanı göz ardı edilemez.
Zamanla ışık renklerini belirli tepkilerle eşleştirmeyi öğrendik: kırmızı durmayı veya tehlikeyi, sarı dikkati, yeşil ise ilerlemeyi ifade eder. Peki bu renklerin bu anlamları kazanması nasıl başladı?
İLK TRAFİK IŞIĞININ ORTAYA ÇIKIŞI
İlk trafik ışığı 1860’lı yıllarda Londra’da geliştirildi. 1868 yılında, demiryolu yöneticisi John Peak Knight, demiryolu sinyal sistemlerinden esinlenerek Westminster Köprüsü yakınlarında gaz lambalı bir semafor sistemi kurdu. Demiryollarında gece kırmızı, gündüz yeşil ışıklar kullanılıyordu ve bu sistem kara trafiğine uyarlanmıştı.
Ancak bu ilk deneme uzun ömürlü olmadı. Kurulumdan yalnızca bir ay sonra meydana gelen gaz kaçağı patlamaya yol açtı ve görevli polis memuru yaralandı. Bu olay, trafik ışıklarının güvenli şekilde geliştirilmesi gerektiğini açıkça gösterdi.
AMERİKA’DA TRAFİK IŞIKLARININ GELİŞİMİ
Amerika Birleşik Devletleri’nin trafik ışıklarını benimsemesi yaklaşık 40 yıl sürdü. 1900’lerin başlarında kullanılan ilk sistemler, “dur” ve “hareket et” komutlarını veren mekanik kollara sahip semaforlardı. Özellikle Şikago gibi hızla büyüyen şehirlerde bu sistemler yaygınlaştı.
San Francisco, demiryollarında kullanılan kırmızı ve yeşil ışıkları şehir trafiğine uyarlayan ilk şehirlerden biri oldu ve otomatik sistemleri tanıttı. Detroit’te ise artan araç, at ve at arabası trafiği ciddi sorunlara yol açıyordu. Polis memuru William Potts, bu soruna çözüm olarak üç ve dört yönlü, sarı ışığı da içeren trafik sinyallerini tasarladı. Bu tasarım, günümüzde kullanılan sistemlerin temelini oluşturdu.
MODERN TRAFİK IŞIKLARINA GEÇİŞ
1920’li yıllardan itibaren Amerika ve Avrupa’daki büyük kavşaklarda trafik ışıkları hızla yaygınlaştı. Trafik görevlileri için kavşaklar giderek daha tehlikeli hale gelmişti. Avrupa şehirleri, motorlu taşıtlar için tasarlanmamış altyapıları nedeniyle bu sorunu daha yoğun yaşadı.
1923 yılında mucit Garrett Morgan, uygun maliyetli ve modern bir trafik ışığı tasarladı. T şeklindeki direk yapısı, ışıkların daha görünür ve güvenli olmasını sağladı. Morgan’ın patenti uluslararası alanda da tescil edildi ve seri üretimin önünü açtı.
AKILLI VE UYARLANABİLİR TRAFİK SİSTEMLERİ
Bir dönem, yaklaşan araçları algılamak için mikrofonla çalışan sistemler denendi. Ancak sürücülerin yeşil ışık almak için korna çalmaya başlaması bu yöntemin terk edilmesine yol açtı.
Günümüzde trafik ışıkları, araç sensörleri ve kameralar aracılığıyla trafiği algılar. Pittsburgh gibi şehirlerde kullanılan uyarlanabilir trafik kontrol sistemleri, yapay zekâ sayesinde gerçek zamanlı kararlar alarak bekleme sürelerini %40’a varan oranlarda azaltmıştır.
ULUSLARARASI STANDARTLAR VE FARKLILIKLAR
Trafik ışıkları büyük ölçüde uluslararası standartlara bağlıdır. Karayolu İşaretleri ve Sinyalleri Hakkında Viyana Sözleşmesi bu standartları belirler. Ancak ABD ve Japonya gibi bazı ülkeler sözleşmeyi imzalamadığı için küçük farklılıklar görülebilir.
YEŞİL IŞIKLARIN ANLAMI
Tam Yeşil: Kavşaktan geçişe izin verir. Ancak yayalara ve bisikletlilere öncelik tanınmalıdır. Sola dönüşlerde karşıdan gelen trafiğe yol verilmelidir.
Yeşil Ok: Karşı yönden trafik yoksa, durmadan geçişe izin verir. Yayalar ve bisikletliler geçtikten sonra kavşağa girilebilir.
Yeşil rengin seçilme nedeni, kısa dalga boyu sayesinde kolay fark edilmesi ve demiryolu sistemlerinden miras alınmış olmasıdır. Teknik olarak yeşil ışık, renk körlüğüne yardımcı olmak için mavi tonlar da içerir. Japonya’da ise yeşil ışık maviye yakın bir renkte kullanılır.
SARI IŞIKLARIN ANLAMI
Sabit Sarı: Işığın kırmızıya dönmek üzere olduğunu bildirir. Kavşaktaysanız dikkatle ilerleyin; değilseniz ve durmak güvenliyse durun.
Yanıp Sönen Sarı: Geçişe izin verir ancak yavaş ve dikkatli olunmalıdır.
Sabit Sarı Ok: Dönüş için dikkatli olunması gerektiğini gösterir; karşıdan gelen trafik yeşil ışıkta olabilir.
Yanıp Sönen Sarı Ok: Dönüşe izin verir ancak karşıdan gelen araçlara ve yayalara yol verilmelidir.
KIRMIZI IŞIKLARIN ANLAMI
Sürekli Kırmızı: Tam duruş gerektirir. Kırmızı ışık ihlali hem tehlikelidir hem de cezaya tabidir. Çoğu yerde durduktan sonra sağa dönüşe izin verilir.
Yanıp Sönen Kırmızı: Dur işareti gibi değerlendirilir. Yol müsait olduğunda devam edilir.
Kırmızı Oklar: Ok yönünde hareket yasaktır. Bazı bölgelerde durduktan sonra dönüşe izin verilebilir, bu nedenle yerel kurallar kontrol edilmelidir.
GENEL DEĞERLENDİRME
Trafik ışıklarının anlamları büyük ölçüde tutarlıdır.
Yeşil: Güvenli geçiş
Sarı: Dikkat ve hazırlık
Kırmızı: Durma ve tehlike
Her ne kadar bazen can sıkıcı olsalar da, trafik ışıkları şehir içi ulaşımın güvenli ve düzenli olmasının temel unsurlarından biridir.
Görsel Kaynak: shutterstock
